سیدمحمدامین آقامیری شامگاه ۷ خردادماه، در اختتامیه چهارمین کنگره بین‌المللی امام رضا(ع) و علوم روز اظهار کرد: در این مراسم نمی‌خواهم صرفاً به توصیف وضعیت موجود در حوزه فضای مجازی و هوش مصنوعی بپردازم و بگویم در چه شرایطی قرار داریم و چه فرصت‌هایی پیش‌رویمان است. بلکه قصد دارم از مسیری سخن بگویم که در آن بتوانیم آینده را با یکدیگر ترسیم کنیم و تصمیماتی برای آن اتخاذ نماییم؛ آینده‌ای که شاید در کمتر از ۳ تا ۵ سال آینده با آن روبه‌رو شویم و احتمال دارد بسیاری از معادلات و سازوکارهای کنونی را دستخوش تغییرات بنیادین کند.
وی ادامه داد: اگر بخواهم این موضوع را در یک جمله خلاصه کنم، باید بگویم مسیری که جامعه داده‌محور از منظر فضای مجازی طی می‌کند، ناظر به کلیت جامعه است، نه صرفاً فرد به فرد. همه ما تجربه زیسته‌ای داریم از اینکه در شبکه‌های اجتماعی چگونه رفتار می‌کنیم، چگونه از ابزارها بهره می‌بریم و با چه کیفیتی در فضای مجازی حضور داریم. این تجربیات شخصی گسترده و متنوع هستند، اما آن‌گونه که باید از منظر جامعه‌شناختی و کلان به این مسئله توجه نشده است.
از رسانه‌های ناشرمحور تا رسانه‌های کاربرمحور
دبیر عالی شورای فضای مجازی یادآور شد: اگر به حدود ۱۰ یا ۱۵ سال پیش برگردیم، ساز و کار ارتباطی جوامع به‌گونه‌ای بود که محتواهای مختلف اعم از اخبار، اطلاعات و تحلیل‌ها تنها از طریق منابع محدودی به دست مردم می‌رسید. ما این نوع رسانه‌ها را «رسانه‌های ناشرمحور» می‌نامیم؛ رسانه‌هایی که محوریت انتشار محتوا را در اختیار داشتند. رسانه‌هایی نظیر صدا و سیما، روزنامه‌ها، مجلات و نهادهای رسانه‌ای دیگر که چارچوب‌های مشخص، قوانین و آیین‌نامه‌های معین داشتند. افرادی که سخنی برای گفتن داشتند، ناگزیر بودند سخنان خود را از طریق این رسانه‌ها منتشر کنند و مردم نیز از همان مسیرها به اطلاعات دسترسی پیدا می‌کردند. در چنین ساختاری همه مخاطب بودند با شدت و ضعف، اما در نهایت گزینه دیگری نبود.
آقامیری با بیان اینکه امروز با ظهور شبکه‌های اجتماعی، بستری فراهم شده است که همه افراد می‌توانند سخن بگویند، گفت: این پدیده با همه مزایای خود، تحولی بنیادین در دسترسی و تولید محتوا ایجاد کرده است. به‌عنوان مثال اگر همین امروز شبکه‌های اجتماعی وجود نداشتند، شاید روایت دقیق و انسانی از وقایع غزه هرگز به گوش جهانیان نمی‌رسید و تنها روایت رسانه‌های جریان غالب غربی به‌ویژه آمریکایی در دسترس بود.
وی ادامه داد: با این حال اگر از منظر جامعه به این پدیده نگاه کنیم، متوجه می‌شویم که رخداد دیگری در حال شکل‌گیری است. هر گروه و خوشه‌ای در جامعه پیرامون علایق مشترک خود گرد آمده‌اند و با یکدیگر در ارتباط هستند. سیاست‌ورزان در یک خوشه، فعالان محیط‌زیست در خوشه‌ای دیگر، گیمرها در خوشه‌ای مجزا و… جامعه به مجموعه‌ای از خوشه‌های متعددی تبدیل شده است که اعضای هر خوشه درک بهتری از یکدیگر دارند، راحت‌تر با هم ارتباط برقرار می‌کنند و سخن یکدیگر را راحت‌تر می‌پذیرند.
دبیر عالی شورای فضای مجازی با بیان اینکه احساس نیاز به محتوای کلی که رسانه‌های ناشرمحور ارائه می‌دادند کاهش یافته است، گفت: رسانه‌های کاربرمحور توانسته‌اند نیاز محتوایی عامه جامعه را پاسخ دهند. بنابراین وقتی می‌بینیم بخشی از جامعه از اخبار مهم بی‌اطلاع است، لزوماً به این معنا نیست که آن اخبار به دستشان نرسیده است؛ بلکه به این معناست که آن محتوا وارد خوشه محتوایی آن‌ها نشده، دغدغه‌شان نبوده و اصلاً به سراغ آن نرفته‌اند.
آقامیری ادامه داد: این مسئله یعنی دسترسی به مخاطب در تمام لایه‌های جامعه، امروز به یکی از چالش‌های اصلی تبدیل شده است؛ اینکه چگونه می‌توان پیام‌های بنیادین و اساسی را به همه اقشار جامعه رساند. اما آینده چگونه خواهد بود؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که همان‌طور که با ورود شبکه‌های اجتماعی، سهم صفحات ناشر محور در اینترنت حدود ۳۰ درصد کاهش یافت و تولید محتوا توسط کاربران افزایش پیدا کرد، اکنون نیز با توسعه هوش مصنوعی شاهد مرحله جدیدی از تحول هستیم؛ تحولی که هم‌اکنون در برخی جوامع به صورت کمی و عینی قابل مشاهده است.
وی از تحول بنیادی اینگونه یاد کرد که دیگر نیازی نیست فرد به دنبال خوشه‌ای از افراد هم‌فکر بگردد تا در کنار آن‌ها احساس تعلق کند، ادامه داد: او می‌تواند با یک دستیار هوش مصنوعی ارتباط بگیرد که شناخت دقیقی از دغدغه‌ها، علایق، نیازها و ویژگی‌های فردی‌اش دارد و دقیق‌ترین پاسخ‌ها را با مناسب‌ترین روش به او ارائه می‌دهد.
آقامیری اضافه کرد: این امر یک تسهیل بزرگ در تعاملات و فعالیت‌های روزمره است، اما در عین حال به‌تدریج جامعه را به‌جای خوشه‌های هم‌فکر، به مجموعه‌ای از افراد منفرد تبدیل خواهد کرد. افرادی که هرکدام به صورت مستقل، شبانه‌روز با یک دستیار هوش مصنوعی در ارتباط هستند؛ دستیارهایی که شاید بهتر از پدر، مادر، خواهر یا برادر فرد او را بشناسند.
چالش‌های فرهنگی و روانی هوش مصنوعی
دبیر عالی شورای فضای مجازی خاطرنشان کرد: هم‌اکنون نیز در برخی جوامع پیشرفته این امر مشهود است. یکی از اساتید دانشگاه با من صحبت می‌کرد و می‌گفت: «فرزند من بیشتر از من و مادرش با دستیار هوش مصنوعی‌اش گفتگو می‌کند، و ما نمی‌دانیم چه چیزی به او آموزش می‌دهد و چه مسیری را برایش ترسیم می‌کند.» این واقعیتی است که تا چند سال آینده به‌طور فراگیر با آن روبه‌رو خواهیم شد. اگر این مسیر به‌درستی مدیریت نشود آثار روانی، اجتماعی، فرهنگی و حتی تربیتی آن می‌تواند بسیار عمیق‌تر از آثار فنی‌اش باشد. ما باید تمرین کنیم که سبک زندگی خود را در این بستر نوین بازتعریف کنیم. باید بیندیشیم که حریم خصوصی ما در برابر هوش مصنوعی چیست؟ آیا باید مرزی برای آن قائل شویم یا خیر؟
ضرورت راهبری فرهنگی در برابر تکنولوژی
آقامیری با اشاره به اینکه این مسائل، موضوعاتی فرهنگی، تربیتی و اجتماعی‌اند، نه صرفاً فنی، بیان کرد: شاید مهم‌تر از آنچه متخصصان فنی انجام می‌دهند، تمرکز بر همین ابعاد انسانی است. البته چارچوب‌های فنی، سیاست‌گذاری‌ها و ساختارهای اولویت‌بندی در هوش مصنوعی نیز اهمیت دارند، اما راهبری فرهنگی، اجتماعی و سبک زندگی اهمیتی مضاعف دارد.
وی افزود: در این شرایط ما یک نقطه قوت بی‌نظیر در اختیار داریم که نباید از آن غافل شویم. صرف‌نظر از اینکه جامعه امروز چه تقسیم‌بندی‌هایی دارد و فردگرایی تا چه میزان گسترش یافته، مکان‌هایی وجود دارند که ذاتاً و به لحاظ ارزشی، مردم را گرد هم می‌آورند. به‌عنوان نمونه مساجد امروز نیز می‌توانند محوری برای تجمع تمامی طیف‌های فکری، عقیدتی و فرهنگی باشند. مکان‌های مقدسی چون حرم امام رضا(ع)، حرم امام حسین(ع) و حضرت عباس(ع) از جمله فضاهایی هستند که مردم با دیدگاه‌های متفاوت را گرد هم می‌آورند؛ فضاهایی که موضوعیت ذاتی دارند.
فرصت‌ها و مخاطرات حکمرانی آینده فضای مجازی
دبیر عالی شورای فضای مجازی بیان کرد: در مقابل رسانه‌هایی مانند روزنامه‌ها و حتی صدا و سیما که زمانی نقشی محوری داشتند، ممکن است به تدریج تضعیف شوند، چرا که از آن اصالت ذاتی برخوردار نیستند. آنچه ما باید بدان توجه کنیم استفاده از همین فضاهای دارای اصالت است، فضاهایی که شاید مسیرهای تازه‌ای را برای رساندن پیام به عموم مردم باز کنند. ما با جهانی نوین و پویایی روبه‌رو خواهیم شد که شدت و شتاب تغییرات آن، بسیار بیش از تحولات سال‌های گذشته است. سرعت دگرگونی‌های فنی بر تحولات فرهنگی و اجتماعی پیشی گرفته است و اگر این تحولات به‌درستی مدیریت نشوند، حتماً به میراث فرهنگی، هویتی و تاریخی ما آسیب وارد خواهد شد.
آقامیری با اشاره به اینکه صحنه‌ای که امروز در آن ایستاده‌ایم، چالش‌برانگیز و در عین حال فرصت‌ساز است، تصریح کرد: امیدوارم که با کار علمی، پژوهشی، دانشگاهی و دقیق، بتوانیم آن را به‌درستی فهم و مدیریت کنیم. نباید فقط به توصیف وضعیت بسنده کنیم. نگاه ما در شورای عالی فضای مجازی این است که نسخه‌ای بومی و مبتنی بر مبانی اسلامی و ایرانی خود ارائه دهیم؛ نسخه‌ای برای حکمرانی فضای مجازی، حکمرانی هوشمند و طراحی جامعه آینده. امیدوارم بتوانیم آینده‌ای را مبتنی بر ارزش‌های انقلاب اسلامی، مبانی دینی و معنوی خود و در مسیر تحقق جامعه‌ای منتظر و زمینه‌ساز ظهور بسازیم.
در پایان این مراسم از کتاب خانواده متعالی اثر آیت‌الله جوادی آملی نیز رونمایی شد.
انتهای پیام
نظرات