عرفان تمنده در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه ممکن است این پرسش برای برخی مخاطبان پیش آید که اساساً رشد گیاهان چه ارتباطی با مباحث پزشکی دارد و چرا باید اثرات پلاسما بر این موضوع مورد بررسی قرار گیرد، اظهار کرد: پاسخ این است که گیاهان یکی از مهم‌ترین منابع تولید داروها هستند؛ نه فقط داروهای گیاهی، بلکه حتی بسیاری از داروهای شیمیایی نیز منشأ گیاهی دارند. برای مثال، مورفین، آسپرین(که از پوست درخت بید به‌دست می‌آید) و آرتمیسینین(داروی مؤثر در درمان بیماری‌های مرتبط با مالاریا که از گیاه شیرین‌بیان استخراج می‌شود)، همگی نمونه‌هایی از داروهایی هستند که منشأ گیاهی دارند. امروزه نیز در آزمایشگاه‌ها از گیاهانی استفاده می‌شود که تحت تیمارهای ویژه‌ای قرار گرفته‌اند؛ به‌عبارت دیگر، ویژگی‌های زیستی آن‌ها تقویت شده‌ و در نتیجه، عملکرد دارویی بهتری از خود نشان می‌دهند.

وی افزود: نخستین حوزه‌ای که باید به آن اشاره کرد، داروهای گیاهی و ترکیبات زیست‌فعال است. امروزه حدود ۲۵ درصد از داروهای موجود در پزشکی و داروسازی، یا مستقیماً گیاهی‌اند یا حاوی ترکیباتی هستند که منشأ گیاهی دارند. همین مسئله، اهمیت استفاده از فناوری‌های نوین از جمله پلاسما را در بهبود رشد گیاهان دارویی دوچندان می‌کند. استفاده از پلاسما موجب افزایش سرعت رشد و بهبود کیفیت این گیاهان شده است. این کاربردها تنها به پزشکی محدود نمی‌شود و در کشاورزی نیز استفاده‌هایی از آن صورت می‌گیرد. پیش‌تر نیز اشاره کردیم که پلاسما در زمینه‌هایی همچون جوانه‌زنی بذرها و رشد اولیه گیاهان به‌کار گرفته می‌شود.

کارشناس ارشد فیزیک پلاسما پزشکی ادامه داد: کاربرد دیگر پلاسما، افزایش تولید متابولیت‌های ثانویه در گیاهان است. این متابولیت‌ها مواد شیمیایی خاصی هستند که گیاه در واکنش به استرس‌های محیطی تولید می‌کند؛ موادی که گاه خواص آنتی‌اکسیدانی، ضدباکتری، ضدویروسی و حتی ضدسرطانی دارند. پلاسما از طریق تحریک واکنش‌های زیستی و شیمیایی در گیاه، به تولید بیشتر و با کیفیت‌تر این ترکیبات کمک می‌کند و این ترکیبات در ادامه در فرایند داروسازی و درمان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

نقش پلاسمای سرد در فشار اتمسفری 

تمنده گفت: همان‌گونه که در پزشکی، «سلامت عمومی» و «تغذیه درمانی» از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، در این‌جا نیز به گیاهانی مانند زنجبیل، زردچوبه و آلوئه‌ورا می‌رسیم که هم در طب سنتی و هم در تولید مکمل‌های دارویی نقش دارند. پلاسما توانسته تأثیر مستقیمی بر کیفیت و رشد این گیاهان بگذارد و مطالعات نشان می‌دهند که رشد بهینه آن‌ها می‌تواند به‌طور مستقیم بر سلامت انسان اثرگذار باشد، بنابراین استفاده از پلاسما در این زمینه‌ها می‌تواند از منظر پزشکی کاملاً توجیه‌پذیر و کاربردی باشد. موضوع مهم دیگر، داروهای نوترکیب است. برخی داروهای پروتئینی نظیر واکسن‌ها یا آنتی‌بادی‌ها از طریق مهندسی زیستی در گیاهان تولید می‌شوند. بدیهی است که رشد سالم و با کیفیت این گیاهان برای تولید داروهای نوترکیب حیاتی است. اگر گیاه رشد مناسبی نداشته باشد، تولید داروی موردنظر نیز با مشکل مواجه خواهد شد. از همین رو، از پلاسما برای تضمین کیفیت رشد گیاهان در تولید این نوع داروها بهره گرفته می‌شود.

 وی اضافه کرد: یکی از مهم‌ترین عوامل منحصر به‌فرد پلاسما، گونه‌های فعال اکسیژنی و نیتروژنی آن است (ROS و RNS). همین گونه‌ها هستند که در مباحث مختلف رشد و درمان تأثیر می‌گذارند. حال ممکن است این پرسش مطرح شود که چرا از روش‌های دیگر استفاده نمی‌کنیم و سراغ پلاسما می‌رویم؟ پاسخ آن است که پلاسمای سرد دارای دمای پایین و در عین حال، انرژی بالاست و هیچ آسیبی به بافت‌های زنده گیاه نمی‌زند؛ این ویژگی، اصلی‌ترین دلیل استفاده از پلاسما در رشد گیاهان دارویی است.

کارشناس ارشد فیزیک پلاسما پزشکی ادامه داد: یکی از کاربردهای کلیدی پلاسما، افزایش درصد و سرعت جوانه‌زنی بذرهاست. پلاسما با ایجاد تغییرات فیزیکی و شیمیایی در بذر از جمله شکستن پوسته، افزایش جذب آب و فعال‌سازی آنزیم‌های جوانه‌زنی، نه‌تنها موجب تسریع آغاز فرایند رشد می‌شود، بلکه به یکنواختی جوانه‌زنی نیز کمک می‌کند. این موضوع در رشد کنترل‌شده و صنعتی گیاهان دارویی، بسیار حائز اهمیت است، همچنین گونه‌های فعال پلاسما قادرند بیان ژن‌های خاصی را در گیاه تغییر دهند؛ برای مثال ژن‌های مرتبط با آنتی‌اکسیدان‌ها یا مسیرهای فتوسنتزی. این تغییرات می‌توانند منجر به افزایش هورمون‌های رشد، تحریک مسیرهای ساخت متابولیت‌های دارویی و تولید ترکیبات دارویی با کیفیت بهتر شوند.

تمنده بیان کرد: در نگاه کلان‌تر، وقتی از گیاهان در حوزه پزشکی استفاده می‌کنیم، لازم است این گیاهان در برابر تنش‌های زیستی و محیطی مقاوم باشند. برای مثال، در گلخانه‌هایی که به‌منظور تولید داروهای گیاهی تأسیس می‌شوند، اگر گیاهان مقاومت کافی در برابر آفات، باکتری‌ها یا قارچ‌ها نداشته باشند، عملاً نمی‌توان از آن‌ها استفاده کرد یا اگر گیاه در برابر شوری، خشکی یا فلزات سنگین موجود در خاک مقاومت نداشته باشد، کیفیت نهایی محصول پایین خواهد آمد. مطالعات نشان داده‌اند که پلاسمای سرد مقاومت گیاهان در برابر این استرس‌ها را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد. به‌عنوان مثال نهایی، در حوزه‌ پزشکی ما از کشت سلولی برای رشد سلول‌ها استفاده می‌کنیم. در این‌جا محیط کشت سلول را با پلاسما فعال می‌کنیم که به آن Plasma Activated Medium (PAM) می‌گویند و از آن برای افزایش نرخ رشد یا زنده‌مانی سلول‌ها بهره می‌گیریم. همین روش در حوزه گیاهان نیز وجود دارد. در این روش، آب توسط پلاسما فعال و این آب به‌جای آب معمولی، به گیاه داده می‌شود. جالب آن‌که این آب فعال‌شده، همانند یک کود شیمیایی عمل می‌کند، بدون آن‌که عوارض جانبی کودهای شیمیایی را داشته باشد، همچنین از این آب می‌توان به‌عنوان محلول ضدعفونی‌کننده‌ بذرها و گیاهان نیز استفاده کرد.

وی افزود: در این زمینه، مطالعات متعددی در ژورنال معتبر Scientific Reports منتشر شده است. به‌عنوان نمونه، مقالاتی درباره‌ تأثیر پلاسما بر رشد گیاه سویا منتشر شده که نتایج آن افزایش رشد ریشه، ساقه، درصد جوانه‌زنی، قدرت جوانه‌زنی و حتی افزایش جذب آب را نشان داده‌اند، همچنین زاویه تماس سطح بذر کاهش یافته که موجب تسریع در جوانه‌زنی شده است. مثال دیگر مربوط به گوجه‌فرنگی است که آنزیم‌های کلیدی مرتبط با کاربردهای پزشکی، پس از تیمار چنددقیقه‌ای با پلاسما، با افزایش عملکرد مواجه شده‌اند. در مورد آب فعال‌شده با پلاسما نیز می‌توان به کشت تربچه اشاره کرد؛ گیاهی که در ترکیبات دارویی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این مطالعه، طول ریشه تا ۳۰ درصد و وزن گیاه تا حدود ۵۰ درصد نسبت به گروه کنترل افزایش یافته، همچنین غلظت پروتئین در برگ‌ها افزایش چشمگیری نشان داده که همگی تأییدکننده‌ اثرات مثبت پلاسما در حوزه گیاهان دارویی است. این مطالعات علمی متعدد به‌وضوح نشان می‌دهند که استفاده از پلاسمای سرد چه به‌صورت مستقیم بر بذر و گیاه و چه به‌صورت غیرمستقیم از طریق آب فعال‌شده، می‌تواند منجر به بهبود رشد گیاهان دارویی، تحریک مسیرهای متابولیکی، افزایش ترکیبات زیست‌فعال و ارتقای کمّی و کیفی محصولات گیاهی در پزشکی شود، بنابراین بار دیگر باید بر ویژگی‌های منحصربه‌فرد پلاسما تأکید کرد؛ ویژگی‌هایی که توانسته‌اند به‌طور مؤثر در خدمت درمان و سلامت انسان قرار گیرند.

انتهای پیام