روز جهانی کودک فرصتی است برای بازنگری در نقش کودکان در جامعه و یادآوری این نکته که رشد سالم آنان، ضامن پویایی نسل‌های آینده است.

دکتر ناصر ژرفی، روانشناس در گفت‌وگو با ایسنا تصریح کرد: در علم روانشناسی، کودک به فردی اطلاق می‌شود که در مراحل اولیه رشد و تکامل قرار دارد. معمولاً این تعریف شامل افراد از بدو تولد تا حدود ۱۲ سالگی می‌شود، اگرچه برخی از تعاریف ممکن است این محدوده سنی را کمی متفاوت در نظر بگیرند.

وی در زمینه خصوصیات کودکان گفت: کودکان در این دوره به سرعت رشد می‌کنند و تغییرات جسمی قابل توجهی را تجربه می‌کنند. این شامل افزایش قد، وزن و تغییرات در ساختار بدن است. کودکان در حال یادگیری و توسعه مهارت‌های شناختی هستند. آن‌ها به تدریج توانایی‌های تفکر، حل مسئله و یادگیری زبان را بهبود می‌بخشند. کودکان در این سن به شدت تحت تأثیر محیط اجتماعی خود هستند. آن‌ها شروع به ایجاد روابط با همسالان و بزرگ‌ترها می‌کنند و مهارت‌های اجتماعی مانند همکاری و همدلی را یاد می‌گیرند.

وی ادامه داد: احساسات و عواطف در این سن بسیار قوی هستند. کودکان ممکن است احساسات خود را به وضوح ابراز کنند و به تدریج یاد می‌گیرند که چگونه احساسات خود را مدیریت کنند. بازی یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های کودکان است که به آن‌ها کمک می‌کند تا دنیا را کشف کنند، مهارت‌های جدید یاد بگیرند و روابط اجتماعی را توسعه دهند. کودکان تمایل دارند از بزرگ‌ترها و همسالان خود تقلید کنند. این فرآیند به آن‌ها کمک می‌کند تا رفتارها و مهارت‌های جدید را یاد بگیرند. این خصوصیات به طور کلی نشان‌دهنده مراحل مختلف رشد کودکانه هستند و هر کودک ممکن است در این مراحل با سرعت متفاوتی پیش برود.

خانواده‌ها باید به کودکان مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی را آموزش دهند

ژرفی افزود: تطبیق کودکان با جامعه امروزی و آماده‌سازی آن‌ها برای مواجهه با موانع زندگی آینده نیازمند رویکردهای چندوجهی است. خانواده‌ها باید به کودکان مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی را آموزش دهند. این شامل یادگیری نحوه برقراری ارتباط مؤثر، همکاری با دیگران و حل تعارضات است.

وی خاطرنشان کرد: تشویق کودکان به پرسشگری و تفکر انتقادی می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا مسائل را بهتر درک کنند و راه‌حل‌های خلاقانه‌ای برای مشکلات پیدا کنند. والدین باید به کودکان مهارت‌های عملی مانند مدیریت زمان، برنامه‌ریزی مالی، و مهارت‌های خودمراقبتی را آموزش دهند. فراهم کردن یک محیط خانوادگی گرم و حمایتی که در آن کودک احساس امنیت کند، به او کمک می‌کند تا با چالش‌ها بهتر کنار بیاید.

وی بیان کرد: تشویق به فعالیت‌های خارج از خانه، مشارکت در فعالیت‌های ورزشی، هنری یا اجتماعی می‌تواند به کودکان کمک کند تا مهارت‌های جدیدی یاد بگیرند و اعتماد به نفس خود را افزایش دهند. در دنیای امروز، آشنایی با فناوری و رسانه‌های دیجیتال ضروری است. والدین باید به کودکان نحوه استفاده امن و مؤثر از فناوری را آموزش دهند.

والدین باید الگویی مثبت برای کودکان باشند

این روانشناس گفت: والدین باید خودشان الگوهای رفتاری مثبتی را نشان دهند تا کودکان بتوانند از آن‌ها یاد بگیرند. والدین باید با کودکان درباره چالش‌ها و مشکلات زندگی صحبت کنند و به آن‌ها بیاموزند که چگونه با این مشکلات مواجه شوند. با اتخاذ این رویکردها، خانواده‌ها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا با اعتماد به نفس و آمادگی بیشتری به سوی آینده گام بردارند.

وی ادامه داد: بسیاری از والدین اطلاعات کافی درباره نیازهای روانی و عاطفی کودکان خود ندارند و این می‌تواند منجر به نادیده گرفتن مشکلات روانی کودک شود. در برخی جوامع، مراجعه به روانشناس ممکن است با برچسب‌زنی اجتماعی همراه باشد و این موضوع می‌تواند مانع از درخواست کمک شود.

وی تصریح کرد: در بسیاری از مناطق، به ویژه در مناطق کم‌درآمد، دسترسی به خدمات روانشناسی محدود است و این می‌تواند بر کیفیت درمان تأثیر بگذارد. پیچیدگی مشکلات روانی، مشکلات روانی کودکان معمولاً پیچیده هستند و نیاز به رویکردهای چندجانبه دارند که ممکن است در برخی موارد دشوار باشد.

ژرفی در پایان گفت: عدم همکاری موثر بین روانشناسان و سیستم‌های آموزشی یا اجتماعی می‌تواند به عدم شناسایی و درمان به موقع مشکلات کمک کند. این چالش‌ها نیازمند توجه و تلاش جمعی از سوی جامعه، والدین، معلمان و سیاست‌گذاران برای بهبود وضعیت روانی کودکان هستند.

در دنیای امروز کودک فرصت تجربه ورزی ندارد

رویا نوری‌جمالی، کارشناس امور تربیتی با بیش از ۱۵ سال معلمی و سابقه کار با کودک در گفت‌وگو با ایسنا گفت: در گذشته فاصله‌ای که میان اولیا، مربی، معلم و کودک وجود داشت، بیشتر یک فاصله سنی بود؛ اما امروز به‌دلیل پیشرفت‌های لحظه‌ای در حوزه‌های مختلف، این فاصله بسیار بیشتر شده است و همین مسئله مانع از آن می‌شود که کودک فرصت تجربه‌ورزی پیدا کند یا خلاقیتش در مسیر درستی هدایت شود. به همین دلیل، ضروری است مربیان و معلمان همواره به‌روز باشند.

وی با اشاره به کوچک‌تر شدن نهاد خانواده افزود: امروزه خانواده‌ها اغلب تک‌فرزند هستند و خانه‌ها از حضور فامیل و آشنایان خالی شده است. در نتیجه، کودک بیشتر وقت خود را تنها با والدینی می‌گذراند که به‌شدت حساس و کنترل‌گر هستند.

وی تغییر سبک گذراندن اوقات فراغت کودکان را نیز یکی دیگر از چالش‌های تربیتی دانست و تاکید کرد: در گذشته، کودکان با هم‌سن‌وسال‌های خود در محله، بازی‌ها و مهمانی‌ها ارتباط داشتند؛ اما اکنون این ارتباط بسیار کاهش یافته است و همین امر باعث می‌شود درک متقابل میان کودک و بزرگسالان کم‌رنگ شود. او تأکید کرد: هم‌ذات‌پنداری در تعامل با هم‌سن‌وسالان شکل می‌گیرد و تقویت می‌شود.

این کارشناس امور تربیتی در پایان خاطرنشان کرد: از مهم‌ترین اقدامات در جامعه امروز، به‌روز کردن دانش درباره شیوه‌های بازی، زندگی و یادگیری کودکان است.

او گفت: اگر استفاده از تلفن همراه برای کودک به‌صورت هدایت‌شده و هدفمند باشد، می‌تواند به تقویت هماهنگی حرکتی و رشد ذهنی او کمک کند.

فرگل صحاف، مدیرکل بهزیستی آذربایجان شرقی، در گفت‌وگو با ایسنا تصریح کرد: کودکان، آینده‌سازان و سرمایه‌های انسانی جامعه هستند. نحوه مواجهه، تربیت و سرمایه‌گذاری ما بر روی آنان، تنها به موفقیت‌های فردی آنان محدود نمی‌شود، بلکه سنگ بنای اصلی سلامت روان، امنیت عاطفی، انسجام اجتماعی و پیشرفت پایدار نسل‌های آینده را تشکیل می‌دهد.

وی ادامه داد: از این‌رو، برای نیل به آینده‌ای که در آن شاهد جامعه‌ای سالم، پویا، خلاق و اخلاق‌مدار، باشیم، ضرورتی خاص دارد که از هم‌اکنون، تمامی ظرفیت‌های فرهنگی، آموزشی و اجتماعی خویش را در مسیر تربیت صحیح، حمایت همه‌جانبه، مراقبت اصولی و عالمانه از کودکان بسیج کنیم.

وی افزود: موفقیت‌های درخشان این عزیزان در مراکز نگهداری، بهترین گواه بر این ادعاست؛ همانند "رتبه ۹۷ کنکور سراسری" که اخیراً توسط یکی از دختران سختکوش تحت پوشش مراکز شبانه‌روزی بهزیستی تبریز کسب شد. این دستاورد پرافتخار، به روشنی نشان می‌دهد که با فراهم کردن محیطی امن، باور به توانایی‌ها و حمایت همه‌جانبه، حتی کودکانی که در سخت‌ترین شرایط قرار داشته‌اند نیز می‌توانند به قله‌های موفقیت دست یابند.

برنامه‌های بهزیستی برای حمایت از کودکان

وی تاکید کرد: اداره کل بهزیستی استان آذربایجان شرقی در حوزه کودک و نوجوان، مأموریت خود را در چند محور اصلی دنبال می‌کند؛ همانند حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست. این کودکان در مراکز شبه‌خانواده (مراکز شبانه‌روزی) تحت مراقبت قرار می‌گیرند. در این مراکز، علاوه بر تأمین نیازهای اولیه، خدمات مشاوره‌ای، آموزشی، مهارت‌آموزی زندگی و برنامه‌های توانمندسازی ارائه می‌شود تا پس از رسیدن به استقلال، بتوانند زندگی سالم و مسئولانه‌ای را آغاز کنند. در سال‌های اخیر، بهزیستی سیاست‌گذاری خود را از «نگهداری صرف» به «مراقبت در بستر خانواده» تغییر داده است. از طریق فرزندخواندگی، سپردن به خانواده‌های جایگزین و  طرح شبه‌خانواده، تلاش می‌شود محیطی طبیعی و خانوادگی برای رشد عاطفی و اجتماعی کودکان فراهم شود.

صحاف ادامه داد: بهزیستی از طریق سامانه اورژانس اجتماعی (شماره ۱۲۳) به گزارش‌های مربوط به کودک‌آزاری پاسخ فوری می‌دهد. علاوه بر این، با برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای والدین و کارکنان مدارس، در جهت افزایش آگاهی درباره حقوق کودک و ترویج شیوه‌های تربیت مثبت و غیرخشونت‌آمیز گام برمی‌دارد. مراکز مشاوره تحت نظارت بهزیستی و صدای مشاور( ۱۴۸۰ ) نیز، خدماتی در حوزه روابط والد-کودک، مدیریت خشم، تربیت هیجانی و پیشگیری از آسیب‌های روانی ارائه می‌دهند. هدف اصلی، آموزش مهارت‌های ارتباطی مؤثر و کاهش تعارض‌های مخرب خانوادگی است.

مدیر کل سازمان بهزیستی استان گفت: بهزیستی با ایجاد و پشتیبانی از مراکز توانبخشی روزانه و شبانه‌روزی، کارگاه‌های آموزشی ویژه و ارائه خدمات درمانی و حمایتی، از این کودکان و خانواده‌هایشان پشتیبانی می‌کند. تلاش بر این است تا با توان‌افزایی و حمایت‌های اجتماعی، فرصت رشد و شکوفایی برابر برای کودکان دارای نیازهای ویژه فراهم آید. البته برای کودکانی که در معرض عواملی مانند طلاق، فقر، اعتیاد والدین، بی‌توجهی یا خشونت خانگی قرار دارند؛ برنامه‌های مداخله‌ای به موقع و خدمات مشاوره‌ای متعددی در استان اجرا می‌شود تا از ورود این کودکان به چرخه آسیب‌های اجتماعی جدی‌تر پیشگیری شود.

وی بیان کرد: خدمات غربالگری برای پیشگیری از معلولیت‌ها نیز همانند غربالگری ژنتیک به منظور پیشگیری از تولد نوزادان با معلولیت‌های مادرزاد، غربالگری شنوایی برای کلیه نوزادان متولد شده در بیمارستان‌ها، به منظور شناسایی و مداخله به موقع برای جلوگیری از عوارض ناشنوایی و غربالگری بینایی برای کودکان سه تا شش ساله، به منظور پیشگیری از مشکلات جدی بینایی و نابینایی انجام می‌شود. همچنین برای کودکان دارای معلولیتِ بی‌سرپرست و بدسرپرست که در مراکز شبانه‌روزی توانبخشی بهزیستی سکونت دارند، مجموعه کاملی از خدمات شامل توانبخشی، آموزشی، اجتماعی، حرفه‌آموزی، مراقبت‌های اولیه پزشکی و پرستاری، خدمات مراقبتی و همچنین فعالیت‌های هنری و ورزشی ارائه می‌شود.

چالش‌های پیش‌رو سازمان بهزیستی

وی اشاره کرد: از جمله موانع و چالش‌های موجود در این مسیر می‌توان به فشارهای اقتصادی و کاهش حمایت‌های اجتماعی، آگاهی ناکافی برخی خانواده‌ها از شیوه‌های تربیت سالم، تأثیرات نامطلوب فضای مجازی و رسانه‌ها بر سبک زندگی و روابط خانوادگی و همچنین کمبود نیروی متخصص در برخی مناطق برای ارائه خدمات تخصصی روان‌شناسی کودک اشاره کرد... در نهایت باید بر این نکته تأکید کرد که کودکان، فراتر از نیازهای مادی و آموزشی، به عشق بی‌قیدوشرط، احترام و نگاهی انسان‌مدارانه از سوی تمامی اعضای جامعه نیازمندند.

صحاف ادامه داد: پرورش نسل آینده، مسئولیتی همگانی و خطیر است که بر عهده تمامی ارکان جامعه، از اولین و تأثیرگذارترین محیط رشد کودک گرفته تا نهادهای آموزشی، رسانه‌های جمعی، سازمان‌های مردم‌نهاد و حاکمیت می‌باشد. برای کودکانی که به هر دلیل از نعمت زندگی در یک خانواده ایمن محروم مانده‌اند، این مسئولیت بر دوش نهادهای حمایتی و اجتماعی سنگین‌تر می‌شود. اگر هر یک از این اجزا، سهم و مسئولیت خویش را در قبال ایجاد، حفظ و تداوم محیطی امن، سالم، تحقق‌بخش و سرشار از پذیرش برای همه‌ی کودکان، صرف نظر از پیشینه و شرایط زندگیشان، به درستی شناخته و به نحو شایسته‌ای ایفا نمایند، می‌توان امید داشت که نه تنها چالش‌های پیش‌رو کاهش یابد، که آینده‌ای درخشان، متکی بر سرمایه‌های انسانی کارآمد و متعهد، و سرشار از امید و نشاط برای میهن عزیزمان ایران، رقم خواهد خورد.

انتهای پیام