تابستان و شروع پاییز ۱۴۰۴ برای بسیاری از دامداران ایرانی یادآور روزهایی پراضطراب بود؛ روزهایی که ویروسی قدیمی، اما با چهره‌ای تازه، دامداری‌های کشور را درگیر بحرانی بی‌سابقه کرد. موج تازه تب برفکی، بیماری ویروسی بسیار واگیردار دام‌های پستاندار، از چند استان مرکزی آغاز شد و در مدت کوتاهی به بخش‌های مختلف کشور گسترش یافت. دام‌هایی که تا چند روز پیش سالم و فعال بودند، ناگهان تب‌دار، بی‌قرار و بی‌اشتها شدند و بزاقشان حامل ویروسی بود که حتی تماس ساده را به عامل انتقال تبدیل می‌کرد.

در دامداری‌های کوچک و بزرگ، به‌ویژه در مناطق روستایی و عشایری، دامداران نگران تلف‌شدن دام‌ها و ازدست‌رفتن سرمایه‌های زندگی‌شان بودند. تولید شیر کاهش یافت، گوساله‌ها و بره‌های جوان تلف شدند، و بسیاری از دامداران در تأمین هزینه درمان و واکسیناسیون درمانده ماندند. این بحران نشان داد که تب برفکی تنها یک بیماری دام نیست، بلکه یک مسئله اقتصادی، اجتماعی و حتی روانی برای جامعه دام‌پرور محسوب می‌شود.

ویروس تازه و واکسن‌هایی که دیگر کافی نبودند

حمیدرضا اکبری، دامپزشک و کارشناس ارشد اپیدمیولوژی بیماری‌های دامی در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به ماهیت این بحران اظهار کرد: در تابستان امسال، برای نخستین‌بار پس از سال‌ها، سویه‌ای جدید از ویروس تب برفکی با نام SAT1 در ایران شناسایی شد. این سویه از نظر ژنتیکی با گونه‌های شناخته‌شده O، A و Asia1 تفاوت دارد و به همین دلیل، واکسن‌های موجود در کشور نتوانستند اثربخشی کامل خود را نشان دهند.

وی افزود: در استان‌های مرکزی و جنوبی کشور، دام‌هایی که پیش‌تر واکسینه شده بودند نیز در مواردی مبتلا شدند، هرچند شدت علائم در آن‌ها کمتر بود. این وضعیت، زنگ خطر جدی برای سیستم واکسیناسیون کشور بود و نشان داد که ما باید تولید واکسن‌های به‌روزتر و متناسب با سویه‌های جدید را در داخل کشور تقویت کنیم.

این دامپزشک با اشاره به عوامل گسترش سریع بیماری بیان کرد: ویروس تب برفکی از راه‌های متعددی منتشر می‌شود؛ تماس مستقیم دام‌ها، ترشحات بدن، تجهیزات آلوده، حتی باد می‌تواند ویروس را از مزرعه‌ای به مزرعه دیگر منتقل کند. در تابستان، تردد زیاد دام‌ها بین مراتع، خریدوفروش فصلی و ضعف در رعایت اصول قرنطینه در برخی مناطق عشایری، شرایط را برای گسترش بیماری فراهم کرد.

اکبری تأکید کرد: دام‌هایی که در واحدهای پرجمعیت نگهداری می‌شدند، بیشترین آسیب را دیدند و دامداران ناچار شدند دام‌های بیمار را جدا  یا کل گله را قرنطینه کنند. در برخی استان‌ها، تلفات قابل‌توجه بود و افت شدید تولید شیر، فشار اقتصادی زیادی بر خانوارهای روستایی وارد کرد.

تب برفکی؛ بحران اجتماعی و روانی

وی توضیح داد: در بسیاری از روستاها، دامداران کوچک که سرمایه اصلی‌شان چند رأس دام بود، بیش از دیگران آسیب دیدند. بیماری نه‌تنها دام‌ها را از پا انداخت، بلکه بازار گوشت و لبنیات را نیز دچار نوسان کرد. در برخی مناطق، قیمت شیر خام افزایش یافت، اما در عوض هزینه خوراک و دارو نیز بالا رفت و سود واقعی برای دامدار باقی نماند. این وضعیت باعث ایجاد شکاف‌های اجتماعی شد؛ چرا که آسیب اقتصادی به این خانوارها، فشار روانی و اجتماعی زیادی را به ویژه در جوامع روستایی ایجاد کرد و دامداران را در برابر مشکلات معیشتی و احساس بی‌عدالتی بیشتر آسیب‌پذیر کرد.

این دامپزشک و کارشناس اپیدمیولوژی بیماری‌های دامی نیز با تأیید فشار اقتصادی بر دامداران تأکید کرد: در برخی استان‌ها کاهش تولید شیر بین ۲۰ تا ۴۰ درصد گزارش شده و تلفات گوساله‌ها تا ۱۵ درصد افزایش‌یافته است. برآوردها نشان می‌دهد که خسارت کلی این بحران ممکن است به چند هزار میلیارد تومان برسد.

اکبری توضیح داد: سازمان دامپزشکی کشور بلافاصله پس از تأیید ورود سویه جدید، طرح واکسیناسیون اضطراری را در مناطق آلوده آغاز کرد. در مدت کوتاهی صدها هزار رأس دام در استان‌های درگیر واکسینه شدند. هم‌زمان ضدعفونی جایگاه‌ها و محدودکردن جابه‌جایی دام‌ها اجرا شد تا زنجیره انتقال قطع شود، همچنین آموزش‌های میدانی برای شناسایی علائم اولیه و رعایت اصول بهداشتی به دامداران ارائه شد.

وی افزود: استفاده از سامانه‌های دیجیتال و نقشه‌های GIS برای پایش مناطق آلوده نیز آغاز شده است. این فناوری به ما کمک می‌کند مسیر گسترش بیماری را دقیق‌تر بشناسیم و برنامه واکسیناسیون را هدفمندتر انجام دهیم.

چشم‌انداز اجتماعی بحران و اهمیت اقدامات پیشگیرانه

این کارشناس بیماری دامی در این باره گفت: بیماری‌هایی مثل تب برفکی، وقتی گسترده می‌شوند، نه‌تنها سلامت دام را تهدید می‌کنند، بلکه به‌طور مستقیم بر روحیه، اعتماد و انسجام اجتماعی در جامعه روستایی تأثیر می‌گذارند.

دامداران نه‌تنها با مشکلات اقتصادی مواجه می‌شوند، بلکه در معرض بحران‌های روانی و اجتماعی نیز قرار دارند. در چنین شرایطی، نداشتن پشتیبانی مؤثر از سوی نهادهای دولتی و جامعه، می‌تواند پیامدهای منفی عمیق‌تری در پی داشته باشد. حمایت مالی، بیمه‌های دامی و آموزش‌های مداوم باید بخشی از سیاست پایدار دامداری باشد تا مردم در برابر چنین بحران‌هایی مقاوم‌تر شوند.

اکبری با تأکید بر اهمیت تجربه اخیر توضیح داد: این بحران نشان داد که ما باید همواره آماده ظهور سویه‌های جدید باشیم. ایجاد بانک ذخیره ژنتیکی ویروس‌ها، تولید واکسن داخلی با فناوری به‌روز، و همکاری منطقه‌ای با کشورهای همسایه برای کنترل جابه‌جایی دام، ضروری است.

وی افزود: امنیت دامی در نهایت به امنیت غذایی کشور گره‌خورده است. بدون سلامت دام، تولید پایدار و امنیت غذایی معنا ندارد. تقویت زیرساخت‌های دامپزشکی، افزایش آموزش و آگاهی دامداران، و ایجاد سازوکار حمایتی برای جبران خسارت، از الزامات آینده است.

این دامپزشک در پایان خاطرنشان کرد: بحران تب برفکی امسال هرچند خسارت‌بار بود، اما فرصتی برای بازاندیشی در مدیریت دامداری کشور فراهم کرد. ما یاد گرفتیم که واکسیناسیون، نظارت، و آموزش باید در یک‌چرخه مستمر و به‌روز انجام شود. اگر از این تجربه درست استفاده کنیم، می‌توانیم در آینده بحران‌های مشابه را سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر مدیریت کنیم.

به گزارش ایسنا دامداران ستون امنیت غذایی کشور هستند و هر سیاستی در بخش دام باید با نگاه حمایتی و آینده‌نگرانه تنظیم شود. تداوم آموزش‌ها، بیمه دام، و تولید واکسن داخلی می‌تواند اعتماد ازدست‌رفته دامداران را بازگرداند و مسیر پایداری و توسعه دامداری ایران را هموار کند.

انتهای پیام