نام آذربايجان‌شرقي با كندوان و بازار و ميراث غني تمدني گره خورده كه هر كدام از اين آثار و جاذبه‌ها قادرند تا تحولي در صنعت گردشگري به وجود آورند. زيبايي جاذبه‌هاي اين استان به گونه‌اي است كه گردشگران و جهانگرداني كه از اين خطه بازديد كرده‌اند، معتقدند كه ديار آذربايجان خود ايراني كوچك در دل ايران بزرگ است.

به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايرام (ايسنا) اين استان با وسعت 45 هزار و 4/261 كيلومتر مربع در گوشه‌ي شمال‌غربي فلات ايران قرار دارد. رود ارس حدود شمالي آن را با آذربايجان، ارمنستان و ايالت خودمختار نخجوان مشخص مي‌كند. رود قطور و آب‌هاي درياچه‌ي اروميه حدود غربي آن با استان آذربايجان‌غربي است.

در جنوب، كشيدگي رشته كوهها، دره‌ها، جلگه‌ها و دشت‌ها موجب پيوستگي توپوگرافيك استان با آذربايجان‌غربي و زنجان شده است و در شرق نيز دره و رودخانه دره‌رود، كوههاي سبلان، چهل نور و گردنه‌ي صائين اين خطه را از استان اردبيل جدا مي‌كند.

آذربايجان‌شرقي در طول 235 كيلومتر خط مرزي با جمهوري‌هاي آذربايجان و ارمنستان همسايه است. دو شهرستان اين استان، مرند و اهر با جمهوري آذربايان 200 كيلومتر و با ارمنستان 35 كيلومتر مرز مشترك دارند. در طول اين مرز رود ارس جاري است.

در حال حاضر ارتباط استان با كشورهاي همسايه تنها از سه نقطه مرزي جلفا، خداآفرين و كردشت انجام مي‌گيرد. در اين ميان جلفا از اهميت خاصي برخوردار است. شهر مرزي جلفا از طريق خط آهن نخجوان، ايروان و تفليس به جمهوري اوكراين و بنادر درياي سياه وصل مي‌شود. ارتباط اين استان با درياي سياه، اهميت و جايگاه خاصي به آن بخشيده است.

مهم‌ترين شهرهاي اين استان، اهر، بستان‌آباد، بناب، تبريز، سراب، شبستر، كليبر، مراغه، مرند، ميانه، هريس و هشترود و مركز آذربايجان‌شرقي شهر تاريخي و صنعتي تبريز است.

آب و هواي استان آذربايجان‌شرقي به طور كلي سرد و خشك است ولي به علت تنوع توپوگرافيكي از اقليم‌هاي متفاوتي برخوردار است.

موقعيت كوهستاني و عرض جغرافيايي استان از عوامل برودت و سرماي قسمت اعظم اين منطقه است.

كم‌ارتفاعي و اثرات ملايم‌كننده بخارهاي درياي خزر در پاره‌اي از مناطق از عوامل اعتدال اقليمي آن به شمار مي‌آيد. به‌علاوه آذربايجان تا حدودي تحت تاثير جريان‌هاي مرطوب درياي مديترانه از سمت غرب و جنوب غربي قرار دارد و توده‌هاي هواي سرد سيبري نيز از شمال بر آب و هواي آن اثر مي‌گذارد.

وجود درياچه اروميه آب و هواي قسمت محدودي از سواحل استان را تحت تاثير قرار داده است.

با توجه به ويژگي‌هاي اقليمي، اين استان از اواخر ارديبهشت‌ماه تا پايان مهرماه مناسب‌ترين زمان براي گردش‌هاي تابستاني و ساير ماههاي سال مناسب گردش‌هاي زمستاني است. ايرانگرداني كه در ماههاي بهار و تابستان به منطقه مسافرت مي‌كنند به نحو مطلوبي مي‌توانند از زيبايي‌هاي طبيعي و ديدني‌هاي تاريخي و باستاني استان بهره‌مند شوند.

«جاذبه‌هاي طبيعي»

«سواحل و گردشگاه‌هاي آبي درياچه‌ها»

درياچه اروميه بزرگ‌ترين آبگير داخلي و مهم‌ترين درياچ‌ي دايمي ايران است كه در شمال غرب فلات ايران و غرب آذربايجان‌شرقي از شمال به جنوب كشيده شده و از نظر طبيعي، آذربايجان را به دو بخش شرقي و غربي تقسيم كرده است.

به عقيده‌ي جغرافي‌دانان، درياچه اروميه يكي از درياچه‌هاي نادر و غيرعادي جهان است كه آب آن از نمك اشباع شده است و از نظر اندازه، عمق، تركيب شيميايي، انواع رسوبات، اكولوژي و گردش آب، خصوصيات ويژه‌اي دارد.

به دليل همين تنوع بيولوژيكي، به عنوان پارك ملي در فهرست آثار بين‌المللي ميراث طبيعي به ثبت رسيده است.

در سواحل درياچه اروميه چندين بندر به منظور حمل و نقل مسافر و بار ايجاد شده است كه مهم‌ترين آنها:

«بندر شرفخانه»

بزرگ‌ترين بندر ساحلي درياچه اروميه است كه در شهرستان شبستر واقع شده و رشته‌اي كه از راه‌آهن تبريز ـ جلفا كه از صوفيان منشعب مي‌شود و به شرفخانه منتهي مي‌شود.

در اين بندر تاسيسات نسبتا مهم بندري و انبارهاي كالا وجود دارد. هم‌چنين براي استفاده مسافرين، قايق‌هاي مسافربري وجود دارد.

اين بندر در شمال‌شرقي درياچه، در فاصله‌ي 49 كيلومتري صوفيان و 30 كيلومتري جنوب شبستر و 88 كيلومتري شمال‌غربي تبريز واقع شده است.

از نظر اقتصادي، قرار گرفتن بندر شرفخانه در ساحل شمالي درياچه اروميه حائز اهميت است.

در فصل تابستان تعداد كثيري از مردم به منظور استفاده از آب و لجن درياچه براي آب‌درماني و لجن‌درماني به اين بندر وارد مي‌شوند.

هم‌چنين سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري آذربايجان‌شرقي در طرح جامع توسعه‌ي گردشگري استان در نظر دارد اين بندر را به منظور استفاده‌ي توريستي توسعه دهد.

«بندر آق‌گنبد»

اين بندر در جزيره‌ي شاهي (اسلامي) واقع شده و يكي از بنادر مهم درياچه اروميه در امور بازرگاني و اقتصادي محسوب مي‌شود. بندر آق‌گنبد ارتباط اهالي هفت روستاي آق‌گنبد، سراي، قبچان، تيمورلو، گميچي، بوراچارلو، بهرام‌آباد (خورالو) را با شهر اروميه برقرار مي‌كند.

بندر آق‌گنبد در ساحل غربي جزيره‌ي اسلامي و در سمت شرقي درياچه‌ي اروميه واقع شده است.

كشتي بين بندر شرفخانه و گلهانخانه‌ي اروميه هر هفته دو بار و هر بار به مدت نيم ساعت در اين بندر توقف مي‌كند و پس از تخليه‌ي بار و مسافر ادامه‌ي مسير مي‌دهد.

«بندر رحمانلو»

بندر و روستاي رحمانلو از دهستان ديزجرود عجب‌شير در ساحل شرقي درياچه‌ي اروميه واقع شده است. اين بندر، يكي از بنادر مهم اين درياچه در آذربايجان‌شرقي است.

در سمت شمالي بندر رحمانلو اسكله‌اي براي پهلو گرفتن كشتي‌هاي باري و مسافري و در بخش جنوبي محلي براي مسافريني كه به منظور استفاده از آب و لجن درياچه كه براي درمان برخي از بيماري‌ها مفيد است به اين بندر مي‌آيند، بنا شده است.

علاوه بر اين بندر، بنادر دانالو، قبادلو و زينت‌لو نيز در ساحل شرقي درياچه اروميه و در حدود 25 كيلومتري عجب‌شير واقع شده‌اند كه از نظر اهميت در مرتبه‌ي بعد از بندر رحمانلو قرار دارند؛ در تابستان بسياري از مردم براي استفاده از آب و لجن درياچه به اين بنادر روي مي‌آورند.

«درياچه‌ي قوري گل»

اين درياچه در فاصله‌ي 45 كيلومتري تبريز در مسير جاده‌ي تهران ـ تبريز قرار دارد. اين درياچه‌ي مثلث‌شكل با وسعت 240 هكتار با پستي و بلندي‌هاي نه چندان مهم احاطه شده است.

اين درياچه براي انواعي از پرندگان آبزي، زيستگاه مناسبي به شمار مي‌رود و به علت نزديكي به كانون‌هاي شهري حائز شرايط مطلوب تفرجگاهي است. شماري از مردم، روزهاي تعطيل و اوقات فراغت خود را در فضاي سبز كناره‌هاي اين درياچه سپري مي‌كنند. قوري‌گل به دليل ويژگي‌هاي محيطي و زيستگاهي حيات‌وحش، به عنوان تالاب بين‌المللي به ثبت رسيده است.

«تالاب‌ها و مرداب‌ها»

استان آذربايجان‌شرقي داراي تالاب‌هاي كوچك و بزرگ بسياري است كه عمدتا در محدوده‌ي شهرستان مراغه و هشترود واقع شده‌اند. مهم‌ترين اين تالاب‌ها تالاب آلماگلي، قبادلو، ماهي‌آباد، يانيق‌گلي، بزوجق گلي، قوشاگلي، زولبين گلي، يوسفلو، ديب سيز و خرمالو است كه هريك به لحاظ سرسبزي و حضور پرندگان مهاجر ارزش تفرجگاهي دارد.

«سدها»

استان آذربايجان‌شرقي علاوه بر تالاب‌هاي متعدد، سدهاي خاكي براي مهار آب و آبزي‌پروري دارد كه شرايط مساعدي براي جذب پرندگان مهاجر فراهم كرده است و از اين جهت به غناي بيولوژيك منطقه افزوده است.

سد خاكي ملايعقوب، خرم‌ درق، قاضي كندي، مينق و علويان مهم‌ترين سدهاي منطقه هستند.

«رودخانه‌ها»

استان آذربايجان‌شرقي به علت موقعيت كوهستاني و ارتفاعات پربرف داراي رودهاي متعدد فصلي و دايمي است. كليه‌ي اين رودها در دو حوضه‌ي آبريز استان (درياي خزر و اروميه) جريان دارند.

رودهاي استان كه از كوههاي سر به فلك كشيده سرچشمه مي‌گيرند از دره‌ها و دشت‌هاي عميق و وسيعي عبور مي‌كنند و هركدام به نحوي داراي جاذبه‌هاي طبيعي ـ سياحتي قابل توجهي هستند؛

«رودخانه‌ي ارس»

ارس كه در زبان آذري به آن آراز مي‌گويند، مهم‌ترين و پرآب‌ترين رودخانه‌ي شمالي آذربايجان‌شرقي است كه در طول يك هزار و 72 كيلومتري نوار مرزي مشترك ايران و كشورهاي همسايه‌ي شمالي جريان دارد. اين رودخانه از كوههاي مين گول داغ (هزار بركه) در تركيه سرچشمه گرفته و به درياي خزر مي‌ريزد. ارس از دو شاخه‌ي مجزا يكي در ارمنستان و ديگري در تركيه و سلسله جبال آرارات تغذيه مي‌شود كه در محل زنگنه واقع در منتهي‌اليه شمال‌غربي ايران به هم مي‌رسند. اين منطقه، مرز مشترك ايران و جمهوري آذربايجان و تركيه است.

بعد از آن رودخانه ارس تا محلي به نام بهرام تپه مرز مشترك سه كشور ايران، آذربايجان و ارمنستان است. سواحل اين رودخانه با وجود بيشه‌زارهاي اطراف آن را ارزش‌هاي تفرجگاهي قابل توجهي برخوردار است.

«چشمه‌ها و مراكز آب‌درماني»

استان آذربايجان‌شرقي به دليل شرايط زمين‌شناختي، از كانون‌هاي مهم آب‌معدني و آب گرم محسوب مي‌شود. در اقصي‌نقاط اين استان آب‌هاي گرم متعدد با خواصي ويژه وجود دارد كه در طي ساليان مورد استفاده‌ي مردم به‌ويژه اهالي بومي بوده است.

چشمه‌هاي الله‌حق، آبرس، تاپ تاپان، ورجوي، گشايش، سراب، صوفيان و كندوان از جمله چشمه‌هاي منطقه هستند كه هريك استفاده‌ي درماني دارند.

«آبشارها»

آبشارهاي شناخته شده‌ي استان آذربايجان‌شرقي كه مورد توجه و استفاده تفرجگاهي مردم قرار مي‌گيرند؛ آبشار عيش‌آباد و آسياب خرابه است.

«آبشار عيش‌آباد»

ارتفاع اين آبشار حدود 15 متر است و در قيمت كوهستاني ميشو غربي در جوار روستاي عيش‌آباد شبستر واقع شده است. بخشي از جاده‌ي منتهي به آن اتومبيل‌رو و بقيه راه كوهستاني است.

اين آبشار حدود 300 متر مربع وسعت دارد و در جوار كوه و دره منظره‌ي بديعي از زيبايي طبيعت را به نمايش گذاشته است.

«آبشار آسياب خرابه»

آسياب خرابه (خارابا دييرمان) يكي از زيباترين مناطق ديدني آذربايجان‌شرقي است، اين آبشار به علت وجود ويرانه‌هاي يك آيسبا آبي به آسياب خرابه معروف است. براي رسيدن به اين مكان بسيار دل‌انگيز بايد از جاده‌ي مرند ـ جلفا به مهدي‌شهر (علمدار ـ گرگر) وارد شد و با عبور از يك جاده‌ي خاكي در نوار مرزي ايران و جمهوري آذربايجان و گذشتن از يك جاده‌اي فرعي، به دره‌اي باصفا رسيد كه محل آسياب خرابه است. از تبريز تا جاده‌ي فرعي جلفا به علمدار 106 كيلومتر است. از علمدار تا آسياب خرابه 27 كيلومتر راه خاكي است.

اين منطقه چشمه‌اي دارد كه آب آن از كوه كيامكي تامين مي‌شود در مظهر چشمه، درختان انجير روييده‌اند، آب پس از تبديل به آبشاري بساير زيبا ته دره به يك رشته جويبار مي‌پيوندد و به سوي شمال دره جريان مي‌يابد. در سمت راست ته دره آبشارهاي فراواني به وجود آمده است.

تمام سطح ديوارها پوشيده از خزه و گياهان آبزي است. صدها آبشار كوچك و بزرگ و صداي يكنواخت ريزش آب، چشم‌انداز بديع و هواي خنك از جاذبه‌هاي دلپذير آن است.

ارتفاع آبشار اصلي آسياب خرابه حدود 10 متر و مساحت محوطه آن 200 متر مربع است.

«جزاير و شبه جزاير»

جزاير استان آذربايجان‌شرقي محدود به درياچه اروميه و رودخانه‌ي ارس است. نظر به اهميت جهانگردي جزيره‌هاي درياچه اروميه، اين جزيره‌ها مورد اشاره قرار مي‌گيرند.

جزيره‌ي اسلامي

جزيره‌ي اسلامي تنها جزيره‌ي مسكوني و آباد درياچه‌ي اروميه است كه در اثر كمي بارندگي و تبخير آب درياچه در تابستان به صورت شبه جزيره درمي‌آيد و روستاييان اين جزيره از راه خشكي به تبريز، آذرشهر، گوگان و شبستر رفت و آمد مي‌كنند. در حال حاضر يك رشته جاده‌ي خاكي فرعي از جاده‌ي آسفالته تبريز ـ آذرشهر از كنار ايستگاه دامپروري خاصبان به سوي جزيره كشيده شده است. طول جزيره 24 و عرض آن 15 كيلومتر است.

وجود اين جزيره سرسبز و خرم با آب شيرين و گوارا در دريايي شور و تلخ از عجايب و بدايع طبيعت و خلقت است. پرندگاني مانند پليكان، آنقوت، فلامينگو و ساير پرندگان مهاجر در قسمت‌هاي باتلاقي جزيره و سواحل نيزاري آن زندگي مي‌كنند.

در جزاير اسلامي هفت روستا به اسامي سراي، آق‌گنبد، گميچي، تيمورلو، قبچاق، بوراچارلو و بهرام‌آباد (ورالو) و بنادر آق‌گنبد و گميچي وجود دارد.

«جزيره قويون‌داغي (كبودان)»

جزيره‌ي قويون داغي يكي از بزرگ‌ترين و زيباترين جزاير غيرمسكوني درياچه‌ي اروميه است كه در فاصله‌ي 12 كيلومتري بندر رحمانلو در قسمت جنوب‌شرقي درياچه اروميه قرار گرفته است. طول جزيره 9 كيلومتر عرض آن 4 كيلومتر و مساحت آن سه هزار و 175 هكتار است و از سطح درياي آزاد يك هزار و 521 متر ارتفاع دارد.

جزيره‌ي قويون داغي زيستگاه قوچ و ميش ارمني و گوزن زرد ايراني است. اين گوزن يكي از نادرترين گونه‌هاي گوزن جهان است.

قويون داغي تنها جزيره‌ي درياچه‌ي اروميه است كه در تمام سال داراي آب شيرين است. آب شيرين جزيره براي مصرف حيوانات وحشي از دو چشمه‌اي كه در جنوب آب قرار دارد تامين مي‌شود.

هر قسمت جزيره، زيبايي دلپذيري دارد. وجود پرندگان بزرگي چون عقاب طلايي و لاشخور مصري نيز حالت خاصي به آن داده است.

از ديگر پرندگان اين جزيره مي‌توان به مرغ كفل سفيد، مرغ سنگ، پري شاهرخ، سبزه قبا، كاكايي، هدهد، كبك و پرندگان آبزي چون فلامينگو، آنقوت، نوك قرمز و بعضي از انواع مرغابي اشاره كرد.

بهترين زيستگاههاي قوچ و ميش ارمني و گوزن زرد ايراني در جزيره‌ي كبودان عبارتند از: قوچ دره‌سي، جن دره‌سي، گوله درسي، حسن آقا دره‌سي، زرزا، شكارگاه قره‌داغ بزرگ و كوچك كه تمامي قوچ‌ها و ميش‌ها در اين منطاق زندگي مي‌كنند.

اين مجموعه از طرف يونسكو به عنوان يكي از 59 منطقه حفاظت شده كه داراي گونه‌هاي كمياب گياهي و حيواني است به ثبت رسيده است.

جزيره اشك، آرزو و اسپير از ديگر جزاير مهم اين منطقه هستند.

«حيات وحش درياچه اروميه»

بدون شك پرندگان، بارزترين و باارزش‌ترين نشانه‌هاي حيات درياچه اروميه به شمار مي‌آيند. اين موجودات زيبا و پرتحرك هيچ‌گاه به صورت گروههاي بسيار بزرگ در جايي گرد نمي‌آيند مگر اين‌كه كليه‌ي احتياجات زيستي آنها فراهم شود.

پرواز جمعي فلامينگوها، پليكان‌ها، تنجه‌ها و كاكايي‌ها يكي از بديع‌ترين ديدني‌هاي طبيعت ايران است.

اين تجمع جانوري در درياچه اروميه نشانه‌ي بارزي از وفور غذاي طبيعي و شرايط مناسب زيستي در منطقه است.

اين درياچه در فصول بهار و تابستان به بزرگ‌ترين منطقه‌ي زاد و ولد برخي پرندگان مانند فلامينگو، پليكان سفيد و تنجه بادكوبه‌اي تبديل مي‌شود.

چهره‌ي درياچه اروميه در فصل‌هاي پاييز و زمستان به كلي دگرگون مي‌شود. پهنه‌ي آب‌هاي لاجوردي كه در بهار و تابستان شاهد جنب و جوش و لانه‌سازي و جوجه‌آوري هزاران هزار پرنده‌ي رنگين‌پر و فعال است، سكون و آرامشي دلپذير به خود مي‌گيرد. فلامينگوها، پليكان‌ها، كاكايي‌ها و حتي بسياري از تنجه‌ها و آنقوت‌ها به سوي نقاط جنوبي و گرمسير پر مي‌كشند ولي اين آرامش چندان دوامي ندارد و تقريبا بلافاصله پس از مهاجرت پرندگان تخم‌گذار، گروههاي پرندگان آبزي مهاجري كه دوران جوجه‌آوري خود را در سرزمين‌هاي سردسير شمالي سپري كرده‌اند از راه مي‌رسند تا زمستان را در درياچه اروميه به سر آورند.

زندگي در جزاير درياچه اروميه منحصر به پرندگان ن يست. جزيره قويون داغي به عنوان بزرگ‌ترين جزيره‌ي غيرمسكوني، زيستگاه انواع پستانداران وحشي مثل موش صحرايي، قوچ، ميش و پلنگ است.

«جلگه‌ها و دشت‌ها»

از مجموع دشت‌ها و جلگه‌هايي كه در سطح استان وجود دارد، دشت‌هاي تبريز، آذرشهر، مراغه و سراب و اهر با چشم‌اندازهاي سرسبز و خيره‌كننده كانون تفرجگاه مسافران و بوميان منطقه هستند.

«جنگل‌ها و بيشه‌ها»

علاوه بر پوشش گياهي متنوعي كه در فضاهاي جلگه‌اي،‌ دره‌اي و كوهستاني استان وجود دارد، جنگل‌هاي متراكمي نيز نقاط مختلف استان را پوشانده است.

در شمال ارسباران دره ارس و بخش ورزقان شهرستان اهر، كوههاي قازان داغي و قندران باشي واقع شده است كه پوشيده از درختان جنگلي و مراتع كوهستاني است. كوههاي گويجه بئل پوشيده از درختان جنگلي و مراتع كوهستاني است. كوههاي گويجه بئل پوشيده از درختان نيمه‌جنگلي و مراتع سرسبز و خرم است كه در جنوب غربي اهر واقع شده و محل ييلاق ايلات قره‌خانلو و مددلو است. گونه‌هاي درختي جنگل‌هاي اهر را بلوط و ممرز تشكيل مي‌دهد.

جنگل‌هاي شهرستان مراغه و هشترود نيز از نظر درجه اهميت در مرتبه‌ي بعدي قرار دارد. اين جنگل‌ها كه از وسعت كمتري نسبت به جنگل‌هاي ارسباران برخوردار است عمدتا از درختچه گز است.

علاوه بر كانون‌هاي جنگلي فوق، بيشه‌زارهاي متعددي نيز در نقاط مختلف استان از جمله پيرامون درياچه اروميه، قوري گول و برخي از تالاب‌ها وجود دارد كه مورد استفاده‌ي تفرجگاهي قرار مي‌گيرد.

«ارتفاعات و قله‌ها»

آذربايجان از نظر تيپولوژي كوههاي ايران از اهميت خاصي برخوردار است. سه رشته‌ي مهم و اصلي كوههاي ايران، البرز، زاگرس و مركزي در اين منطقه به هم پيوسته‌اند و فلات كوچك و مرتفعي را پديد آورده‌اند.

مهم‌ترين ارتفاعات استان كه داراي زيبايي‌هاي طبيعي خاص و امكانات ورزش كوهنوردي است عبارتند از:

«سهند»

توده آتشفشاني سهند در 50 كيلومتري جنوب شهرستان تبريز قرار دارد. حد شرقي آن از شهرستان هشترود و سراسكند و قره‌چمن مي‌گذرد و تا حدود قافلانكوه پيش رفته است.

سهند يكي از بلندترين كوههاي آذربايجان و مهم‌ترين كوه آتشفشاني خاموش ايران است كه ارتفاع قابل ملاحظه‌ي آن مولود تراكم توف‌ها و خاكستري‌هاي مواد آتشفشاني است كه در زمان‌هاي دور از دل كوه بيرون ريخته است.

سهند را به دليل انبوهي گياه، چمن، گل و مرتع، عروس كوهستان‌هاي ايران مي‌گويند؛ زيرا سطح تمام منطقه‌ي كوهستان پوشيده از گياه، چمن، گل و مرتع است. سهند در بهار گلعذاري بي‌بديل است.

كوهستان‌هاي بزغوش، كمتال، قوشاداغ، كيامكي، سلطان داغي، ميشو و موروداغ نيز از ديگر ارتفاعات منطقه است كه هريك جاذبه‌هاي خاص خود را دارد.

«غارها»

غار هامپوئيل (كبوتر)، آغ بولاق، دوگيجان و اسكندر مهم‌ترين غارهاي اين منطقه هستند كه علاقه‌مندان و طبيعت‌گردها را به سوي خود فرا مي‌خواند.

«دره‌ها»

آذربايجان‌شرقي به علت ويژگي‌هاي جغرافيايي و توپوگرافيكي داراي پستي و بلندي‌هاي طبيعي فراوان و چشمگير است كه وجود دره‌هاي سبز و فرح‌بخش از مشخصات بارز آن است. در فصل‌هاي بهار و مخصوصا تابستان اكثر دره‌هاي استان به‌ويژه دره‌ي ليقوان، سعيدآباد و پيكان مورد استفاده فراوان سياحتي قرار مي‌گيرد.

اين دره‌ها با پوشش گياهي دل‌انگيز كشتزارهاي سرسبز، باغ‌هاي گل و ميوه، رودخانه‌هاي روان، چشمه‌هاي جوشان و به‌ويژه چشم‌اندازهاي زيبا از منابع طبيعي جهانگردي است.

«مناطق حفاظت شده و پارك وحوش»

منطقه‌ي حفاظت شده‌ي ارسباران، پناهگاه حيات وحش كيامكي، تالاب قره‌قشلاق، قوري گل و جزيره‌ي اسلامي از ارزش‌هاي خاص گياهي و جانوري برخوردار هستند.

«جلوه‌هاي روستايي»

روستاهاي آذربايجان‌شرقي به دليل موقعيت جغرافيايي و قدمتشان جلوه‌هاي طبيعي و تاريخي شگفت‌آوري دارند.

اين روستاها عموما در دامنه‌ي كوهها، دره‌ها و دشت‌ها كناره‌ي جنگل‌ها، مراتع، حاشيه‌ي مزرعه‌ها، رودها و چشمه‌ها قرار دارند و تفرجگاههايي طبيعي و ارزشمند هستند. برخي از اين روستاها با توجه به موقعيت جغرافيايي، اقليمي و چشم‌اندازهاي بديعي كه دارند مي‌توانند به دهكده‌هاي جهانگردي تبديل شوند و برخي هم يادگارهاي باستاني و آثار تاريخي ارزشمندي را در خود جاي داده‌اند. بعضي از اين روستاها هر دو ويژگي طبيعي و تاريخي را با هم دارند و مي‌توانند در برنامه‌ي توسعه‌ي جهانگردي روستايي مورد توجه قرار گيرند.

روستاي پيره‌لر با بقعه‌ي شاه قاسم، منجوان با عمارت طمانيس، كردشت با قلعه و حمام قديمي، خليجان با بقعه ابودجانه انصاري، گرمادوز با چشمه‌هاي آبگرم سقندل با ويژگي‌هاي معماري و قدمت تاريخي، قشلاق قارلوجا با برج سنگي و جنگل‌هاي طبيعي در شهرستان اهر، روستاي اوزي با بقعه شيخ عبدالله انصاري در شبستر، روستاي پيام و زنجيره با جلوه‌هاي طبيعي جذاب در مرند، روستاي دامنه‌هاي غربي سبلان در سراب، روستاهاي دامنه‌ي غربي سهند با جلوه‌هاي طبيعي در مراغه، روستاي ميلان با مسجد تاريخي، اسفنجان و سيس با گورستان و مسجد تاريخي و روستاهاي دره‌ي ليقوان با جلوه‌هاي زيباي طبيعي و معماري ويژه هم‌چنين روستاي جاذب كندوان با خانه‌هاي بي‌بديل در دل كوه روستاهاي شهرستان تبريز هستند.

در ساير شهرستان‌هاي استان نيز روستاهاي جالب توجهي از نظر ريخت‌شناسي و جلوه‌هاي طبيعي وجود دارند و ديدار از آنها به‌ويژه در فصل‌هاي بهار و تابستان خاطره‌اي به يادماندني است.

«جاذبه‌هاي تاريخي و باستاني»

كاخ شهردار تبريز، عمارت ائل گولي، بقاياي عمارت ربع رشيدي، قلعه جمهور (بز قالاسي)،‌ پشتو، ضحاك هشترود، پيغام، ضحاك عجب‌شير (داش قلعه) نودوز، آوارسين، قهقهه، سن سارود، دختر، جوشين، قلعه و غار قيزلار قالاسي، آق‌گنبد، آيي قلعه‌سي، كردشت، آب‌انبارها، حمام‌ها، پل‌ها و معابر تاريخي، خانه‌هاي تاريخي و اماكن باستاني و گورستان‌هاي تاريخي به همراه دهها بناي تاريخي ديگر به انتظار مسافران نشسته‌اند.

«صنايع دستي و سوغاتي‌ها»

استان آذربايجان‌شرقي يكي از كانون‌هاي صنايع دستي ايران محسوب مي‌شود. در اين استان انواع فرش، قاليچه، جاجيم، ورني، خورجين، گليم، شال، گليمچه، ظروف سفالي و سراميك، اقسام سبد حصيري و تركه‌اي، پارچه‌هاي پشمي و ابريشمي، سوزن‌دوزي، نقره‌سازي، قلاب‌بافي، حوله و پتوبافي، مفرش‌بافي، مسند، كفاشي و كفشدوزي موارد عمده صنايع دستي استان را تشكيل مي‌دهند.

انتهاي پيام