سنگ سنگ اینجا برگی از خاطرات شهری با قدمتی هزاران ساله است. برگ‌هایی که پس از بسته شدن این کتیبه کهن از سال 1363هر روز بخشی از آن به بهانه‌ای به ورطه نابودی می‌افتد، یک روز خیابان و روز دیگر بنای عظیمی به نام مصلی و اینگونه است که بخشی از این تاریخ بی‌تاریخ می‌شود.

به گزارش ایسنا- منطقه اصفهان، تخت فولاد، نگین غبار گرفته اصفهان است. گورستانی که آرامگاه ابدی نام‌آوران بسیاری است که سالیان دراز به دلیل قرار گرفتن در حاشیه مورد بی مهری بوده و حتی امروز در دل شهر به دست فراموشی سپرده شده است. گورستانی که روزی در دور دست‌ترین نقطه شهر ساخته شده بود تا اموات در آن آرام بگیرند، با قدمتی بیش از 2500 سال بی شک یکی از پر رمز و رازترین مکان‌های تاریخی اصفهان است.

تخت فولاد نفیس‌ترین گورستان تاریخی ایران

محمد حسین ریاحی،‌ اصفهان شناس، تخت فولاد را به دلیل وجود تکایای مربوط به قرون مختلف اسلامی یکی از مهم‌ترین بقاع و آثار جهان اسلام می‌داند و معتقد است این مکان نفیس‌ترین گورستان‌های تاریخی ایران و بی‌شک از جنبه هنری منحصر به فرد است که این ویژگی به راحتی از روی بقاع، سنگ قبرها و حجاری‌های موجود در تکایای آن قابل شناسایی است.

وی با اشاره به اینکه قدمت تاریخی یکی از ویژگی‌های بارز تخت فولاد است و حداقل قدمتی که می‌توان برای آن در نظر گرفت 2500 سال است،‌ می‌گوید: تخت فولاد با بیش از 70 هکتار وسعت از جنبه‌های هنری، اسلامی و ارزش‌های تاریخی بهرمند است. آثار دوره دیلمیان در موزه تخت فولاد گویای وجود این مکان از قرن چهارم است و در روایات اسلامی از تخت فولاد با نام "لسان‌الارض" یاد می‌شود و مدفن یوشع نبی(ع) است.

ریاحی در حاشیه قرار داشتن تخت فولاد را یکی از اصلی‌ترین دلایل عدم توجه و دقت به این اثر تاریخی عنوان می‌کند و می‌افزاید: برخی مواقع به دلیل اینکه این مکان در حاشیه شهر قرار داشته ساخت و سازهایی نامربوط در آن صورت گرفته و امروز نیز با توسعه شهر و قرار گرفتن در بافت اصلی شهر مورد تعرض بیشتری قرار می‌گیرد.

وی با بیان اینکه بررسی تخت فولاد باید از پل خواجو آغاز شود، اضافه می‌کند: تکایا و مقرهای تخت فولاد از پل خواجو شروع می‌شود، اما امروز این مکان‌ها به ادارات، نهادها و سازمان‌ها تبدیل شده‌اند و حتی فرودگاه قدیمی اصفهان نیز محدوده این مکان ساخته شده است.

این استاد دانشگاه فرهنگ و هنر اصفهان در پاسخ به این سووال که چرا تخت فولاد با پشتوانه تاریخی، فرهنگی و هنری قابل توجه، هنوز هم در حاشیه قرار دارد؟ می‌گوید: گاهی برخی افراد برای دفاع از تخت فولاد و برای شناساندن آن مثل مرحوم مصلح‌الدین مهدوی صدایشان را بلند کرده‌اند، اما متاسفانه صدایشان به جایی نرسیده و تخت فولاد به دلیل قرار گرفتن در حاشیه نسبت به سایر آثار تاریخی شهر اصفهان کمتر مورد توجه بوده است.

ریاحی تصریح می‌کند: امروز خوشبختانه گام‌هایی هرچند کوچک در مورد تخت فولاد برداشته شده است اما این گورستان باید از دیدگاه فرهنگی، معنوی و هنری مورد بررسی قرار گیرد،‌ زیرا علاوه بر اینکه این مکان مدفن چهره‌های شاخص فرهنگی و مذهبی است،‌ خود سنگ قبرها نیز به لحاظ هنری قابل توجه است.

وی ساخت مصلای جدید در دل این مکان را همگون با مجموعه نمی‌داند و می‌گوید: ساخت مصلی با این مساحت با فضای معنوی،‌ موقعیت شهری و شئونات این مکان هماهنگ نیست و از ابتدا ساخت چنین پیکره بزرگی بر روی مصلی قدیمی ترکمان‌ها کار جالبی نبود.

تخت فولاد را نمی‌توان نادیده گرفت

هم‌چنین مجتبی کنعانی، کارشناس میراث فرهنگی تخت فولاد را از دو دیدگاه بررسی می‌کند و می‌افزاید: چیزی که در مورد تخت فولاد اهمیت دارد یک دیدگاه تاریخی و یک دیدگاه مذهبی است که از نظر دیدگاه مذهبی بدون شک دومین آرامگاه جهان اسلام است و از دیدگاه تاریخی هویتی چند هزار ساله و قدمتی بیش از هزار سال دارد.

وی با بیان اینکه این منطقه را از نظر میراث فرهنگی به هیچ دلیلی نمی‌توان نادیده گرفت، می‌گوید: چندین هزار سال کفن و دفن از جذابیت‌های این مکان است. گنبد بابارکن‌الدین، نزدیکی با طبیعت که موجب شده تا در برهه‌هایی از تاریخ به عنوان یکی از نقطه‌های گردشگری مردم اصفهان محسوب شود به این مکان جذابیت می‌بخشد.

این کارشناس معماری وضعیت کنونی تخت فولاد را مناسب نمی‌داند و تاکید می‌کند: متاسفانه تخت فولاد از دو مشکل رنج می‌برد، یکی قرار گرفتن در میان شهر و دیگری ارزشمند شدن زمین‌های این مجموعه به لحاظ قیمت که موجب شده تا میراث فرهنگی آن را به دست توسعه شهری بسپارد.

کنعانی ادامه می‌دهد: اگر تخت فولاد بهتر مدیریت می‌شد و برنامه‌ریزی میراثی داشت و به درآمدزایی می‌افتاد همه به فکر آن بودند،اما امروز به دلیل اینکه درآمدی ندارد، می‌بینیم که تکه تکه می‌شود و کم کم چیزی از آن باقی نمی‌ماند.

مصلای اصفهان درشان تخت فولاد نیست

وی با اشاره به ساخت مصلای بزرگ اصفهان در بخش از اراضی تخت فولاد می‌گوید: قرار بود این مصلا به یک نماد و یادگاری برای اصفهان تبدیل شود، اما بهتر بود که مصلا از نظر معماری غنی‌تر با روحیه تر و زیباتر ساخته می‌شد تا اگر بخشی از تخت فولاد را از بین می‌برد حداقل سازه‌ای زیبا و درخورشان جای آن را گرفته بود، اما متاسفانه این مکان نه زیبا است و نه درشان تخت فولاد است.

این کارشناس میراث فرهنگی می‌افزاید: طرح‌هایی که برای تخت فولاد داده شده و اجرایی می‌شود نشان می‌دهد مسوولان دوست دارند برای این مکان کاری انجام دهند، اما مثل اینکه بلد نیستند کاری کنند، چرا که بخش دولتی بر روی آن نظارت می‌کند و از متولیان دانشگاهی بی‌بهره است.

کنعانی با بیان اینکه همین که تخت فولاد دست میراث فرهنگی نیست و در اختیار شهرداری است، خود مشکل بزرگی است، تاکید می‌کند: عدم وجود اعتبار لازم باعث شده تا میراث فرهنگی مکانی را که اطلاعات کافی از ارزش تاریخی آن دارد و آن را به ثبت رسانده،رها کرده و به دست شهرداری بسپارد.

تخت فولاد می‌تواند مرکزی برای برنامه‌های فرهنگی باشد

وی می‌گوید: تخت فولاد به هر شکلی که شده باید ارزشمند شود. باید ایده‌های نو و جالب برای ارزشمند ساختن این مکان به کار بست، زیرا با وجود ظرفیت بالای تاریخی و فرهنگی بدون شک مورد توجه و استقبالی بی نظیر قرار می‌گیرد.

این کارشناس معماری و مرمت ادامه می‌دهد: اگر این مکان به همین شکل رها شود و فقط به چشم یک قبرستان دیده شود جذابیتی برای مخاطبش ندارد، اما چه اشکالی دارد که برنامه‌های فرهنگی در این قبرستان اجرا شود مگر قبر سپنتا سازنده اولین فیلم بلند سینمایی یعنی «دختر لر» در این مکان نیست، چه اشکالی دارد یک جشن سینمایی در این مکان برگزار شود، یا مگر موسیقی‌دانان بزرگ کشور در این مکان دفن نیستند، آرامگاه بهترین صنعت‌گران و رهبران مشروطه در این مکان قرار دارد که به واسطه هر کدام می‌توان یک جشن یا سمینار برگزار کرد.

تخت فولاد ناگفته‌های فراوانی دارد

کنعانی تاکید می‌کند: تخت فولاد تنها میراثی برای مردم اصفهان نیست چرا که انسان‌های بزرگ و نابی در این‌جا مدفون هستند که می‌توانند برای تک تک مردم الگو باشند. حتی با وجود مقبره یوشع نبی (ع) می‌توان گفت این قبرستان فقط متعلق به مسلمانان نیست و یهودیان هم می‌توانند از آن استفاده کنند.

وی در پاسخ به این سووال که آیا مستند نگاری در این مجموعه می‌تواند به حفظ آن به شکل تاریخی خود کمک کند، می‌گوید: مباحث مربوط به میراث فرهنگی حتی اگر خاکستر هم شده باشند می‌تواند دارای اطلاعات تاریخی باشند و تخت فولاد نیز از این جریان مستثنا نیست و هنوز زنده است و می‌تواند حقایق گذشته را بازگو کند.

این کارشناس مرمت و معماری می‌افزاید: به نظر من هنوز تخت فولاد جز مناطقی است که بیش از یک لایه باستان شناسی دارد اما من به یاد نمی‌آورم که شخص یا ارگانی برای باستان شناسی آن اقدام کرده باشد و با جدیت می‌گویم که این مکان اسرار آمیز است و حرف‌های ناگفته فراوانی دارد.

کنعانی خاطرنشان می‌کند: مهم‌ترین نکته‌ای که باید برای تخت فولاد مد نظر قرار گیرد شناساندن آن به مردم آن هم به روش‌های جذاب است. مسوولان باید تخت فولاد را به یک قطب تبدیل کنند تا برای شهر کارایی اصفهان داشته باشد و ارزش واقعی را به آن برگردانده شود.

به گزارش ایسنا،‌ روح تاریخی بزرگ اصفهان هنوز به چشم مردم یک گورستان است و همین سبب شده تا دست توسعه شهری ناعادلانه هر روز تکه‌ای از وجودش را با خود ببرد و تخت فولاد مانند پیر فرتوت و بیماری این روزها مدفنی برای خود شود.

گزارش از: علیرضا پویا نسب، خبرنگارایسنا، منطقه اصفهان

انتهای پیام