برادر دو قلوی شمس‌العماره که هشت سال آماج گلوله‌های جنگ تحمیلی بود و از آن به بعد شد لانه‌ی کبوترها و گنجشک‌های بی‌خانمان، بنایی ۲۴۰ ساله که بعد از جنگ تحمیلی، به مرور نشانه‌هایش یعنی خانه‌های کوچک یک نفره‌ی زنان ناصرالدین شاه، دور حوض بزرگ عمارت را از دست داد و حالا فقط یک ساختمان ناتوان چهار طبقه از آن باقی مانده است...

به گزارش ایسنا، درست چهار سال و هشت ماه پیش یعنی ۱۳ دی ماه ۹۲ بود که احمد مسجد جامعی، رییس وقت شورای شهر تهران، با تهران‌گردی‌هایش سبب خیر شد تا بعد از سال‌ها، درِ عمارت تاریخی «عشرت‌آباد» در میدان سپاه (عشرت‌آباد سابق) باز شود و دست‌کم چند خبرنگار بتوانند از این عمارت تاریخی دیدن کنند.

در آن زمان احمد مسجد جامعی،  رجبعلی خسرو آبادی، مدیر کل وقت میراث فرهنگی استان تهران و سردار ریوندی، معاون هماهنگ کننده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، پس از بررسی وضعیت داخلی عمارت کلاه فرنگی «عشرت‌آباد» به آغاز عملیات مرمت و نجات بخشی عمارت عشرت آباد تا پایان همان سال تاکید کردند.

مسجدجامعی در آن بازدید حتی با تاکید بر اینکه زودتر باید این عمارت که در اراضی نظامی قرار گرفته مرمت شود، تبدیل «زندان قصر» از یک فضای بسته و نظامی به فضایی مردمی برای استفاده عموم را مثال زد و گفت: آن کار در طول پنج سال انجام شد، قطعا می‌توان در مورد این مجموعه نیز چنین تدبیری اندیشید.

وی با اشاره به تفاهمی که در آن زمان بین شهرداری، شورا، سپاه و سازمان میراث فرهنگی برای مرمت و نجات بخشی فضای داخل عمارت عشرت آباد گرفته شد، گفت: امیدواریم در مدت سه هفته تا یک ماه سند مرمت این عمارت تهیه شود.

خسروآبادی هم در آن بازدید اعلام کرد: در قالب تهیه سند چند جانبه مسئولیت‌های هر ارگان مشخص شده و پس از این یک ماه می‌توان زمان‌بندی مشخصی را برای پایان کار ارائه کرد.

فکرهایی که برای عشرت‌آباد داشتند

در آن زمان آن‌قدر همه چیز برای عشرت‌آباد خوش و خرم بود که هر روز پیشنهادی تازه برای کاربری این بنا بعد از مرمت‌اش مطرح می شد، یک روز «به موزه تبدیل شود»، روز دیگر «مکان برگزاری جلساتِ تشریفاتی سپاه و رفت‌وآمد فرماندهان و امضای معاهدات این نهاد نظامی و سیاسی» و روز دیگر «باز شدن فضا برای بازدید عموم چیزی شبیه به زندان قصر».

حتی مهدی حجت، بنیانگذار سازمان میراث فرهنگی در روزهای درگیری بین نهادهای مختلف برای ساختِ این عمارت به ایسنا گفت؛ «به نظرم باید بلافاصله موافقت کنند طرح مرمتی آنجا ارائه و حتی با هزینه سپاه مرمت شود. من می‌نویسم و امضا می‌کنم زمانی‌که مرمت شد، سپاه خود راغب می‌شود از این بنا به بهترین نحو ممکن استفاده شود و لذت این بنا و معماری تاریخی آن را خود ببرد و آن را به مکانی برای امضای موافقت‌نامه‌ها، معاهده‌ها و رفت‌وآمد سران و فرماندهان نظامی و بین دولت‌ها استفاده کند.»

برخی کارشناسان نیز جدا کردن عمارت «عشرت‌آباد» از فضای نظامی پادگان را مطرح کردند. این گونه نه تنها این بنا از اتفاقات احتمالی آینده مصون نگه‌ داشته می‌شد، بلکه با کشیدن یک دیوار و عملیاتی کردن پروژه‌ی مرمتی که دو سال گذشته قولش را به مسجدجامعی، رئیس وقت شورای شهر تهران دادند، زمینه‌ها برای بازدید مردم از این بنای تاریخی فراهم شود.

با یک وقفه‌ی سه ماه و ۱۴ روزه، بالاخره چهارشنبه ۲۷ فروردین ۱۳۹۳، دستور آن اتفاق در برنامه‌ کاری اداره کل میراث فرهنگی استان تهران قرار گرفت و سپیده سیروس‌نیا، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران،  با بیان این نکته که طرح مرمت عمارت «عشرت‌آباد» در طول چند ماه گذشته توسط مشاور پروژه تهیه شده است، به ایسنا گفت: سهم هر یک از ارگان‌ها برای تامین اعتبار مرمت و احیای این بنای تاریخی از سوی نهادهای مرتبط شامل میراث فرهنگی،‌ شواری شهر و شهرداری تهران در کمیته‌ی برنامه‌ریزی استان مورد بررسی قرار گرفت.

او تهیه‌ی کلیات طرح با هدف چگونگی احیا و بهره‌برداری از این بنای تاریخی را که در اختیار سپاه پاسداران قرار دارد، تا دو ماه آینده (اواخر خرداد۹۳) و ارایه‌ آن در جلسه‌ای که با حضور چهار رکن دخیل در حفاظت از این بنای تاریخی برگزار می‌شود، از جمله تصمیم‌گیری‌های انجام شده برای این بنای تاریخی دانست.

اما شاید هیچ‌کدام از مسئولان فرهنگی، به جزء متولیان پادگان که این عمارت در کنار دیواره‌ی خروجی آن در غرب ابتدای بزرگراه صیادشیرازی قرار گرفته، نمی‌دانستند عشرت‌آباد قرار است در کنار بی‌توجهی‌ها به قولی بزرگ‌تر از همه‌ی این اتفاقات در طول بیش از ۳۵ سال گذشته روبه‌رو شود.

می‌توان گفت، همه‌ی صحبت‌های مطرح شده برای نجات «عشرت‌آباد» روی کاغذ و در حدِ همان جلسات باقی ماندند و خبر دیگری منتشر نشد، به جز روزی که «جرثقیل‌ها» وارد گودِ ایجاد شده در چند متری عشرت‌آباد شدند و در پشت دیوارهای سنگی پادگان که انبوهی خاک و سنگ‌ریزه تا نرده‌هایش بالا آمده است، سرنوشت سهمگین‌تری برای "عشرت‌آباد" رقم زدند.

در این میان اداره‌کل میراث فرهنگی استان تهران خود را از هر جوابی مُبرا می‌دانست و شهرداری و شورای شهر هم به نظر آن قدر سرشان شلوغ بود که تا حدود شش ماه بعد فرصت پاسخگویی و رسیدگی به این جریان را نداشتند.

بخش سوم زندگی عشرت‌اباد چطور می‌گذرد؟

اگر بخواهید زندگی عمارت عشرت‌آباد را از همان ۲۴۰ سال پیش تا امروز دسته‌بندی کنید، قطعا نخستین اپیزود زندگی این بنا در دوران حضور ناصرالدین شاه و پهلوی‌ها گذشت. اپیزود دوم زندگی آن بعد از انقلاب اسلامی و قرار گرفتنش در حصار پادگان بود، اما اپیزود سوم زندگی این بنای قاجاری از زمان ساخت مجتمع اداری تجاری در هفتاد متری «عشرت‌اباد» آغاز شد، زمانی که حریم منظری این عمارت از بین رفت و دیگر امکان دیدنش از میدان سپاه میسر نشد.

اما روایت بخش سوم زندگی عمارت عشرت‌آباد بعد از این گودبرداری رقم خورد؛ ۲۳ اسفند ماه ۹۳  که مهدی چمران، رییس وقت شورای شهر تهران از توقف ساختمان‌سازی در داخل پادگان عشرت‌آباد به دلیل صادر نشدن پروانه خبر داد. این نخستین قدم و اولین دستور توقف برای ادامه‌ی فعالیت در این محدوده‌ی تاریخی بود.

چمران در آن زمان با اشاره به ساخت‌وساز در حال انجام در حریم این بنای تاریخی گفت: مسئولان پادگان مربوطه اعلام داشته‌اند که آماده بازسازی این عمارت هستند، اما باید تفاهم‌نامه‌ای با سازمان میراث فرهنگی منعقد شود. شهرداری متولی میراث فرهنگی نیست، اما هر نوع همکاری که لازم باشد با میراث انجام می‌دهد و حتی تفاهم‌نامه‌ای داریم که خانه‌های میراثی را بازسازی کرده و از آنها به عنوان مراکز فرهنگی در شهر استفاده کنیم.

هر چند صحبت‌های چمران که در آن زمان گفته بود؛‌«مسئولان پادگان مربوطه اعلام کرده‌اند آماده بازسازی این عمارت هستند، اما باید تفاهم‌نامه‌ای با سازمان میراث فرهنگی منعقد شود»هم دلیلی برای توقف کار توسط مسئولان ساخت وساز نبود و پروژه همچنان ادامه داشت، حتی پس از حدود یک ماه یعنی ۱۷ فروردین ۹۴ شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران هم در این قضیه دخالت کرد و در جلسه‌ی نخست سال جدید مصوب کرد که «عملیات ساختمانی در محدوده عمارت متوقف و نقشه‌ها مجددا با توجه به ضوابط پهنه و ضوابط میراث فرهنگی بازنگری و اصلاح شود.»

در آن جلسه تصویب شد تا علاوه بر این‌که عمارت تاریخی عشرت‌آباد با پیگیری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و هماهنگی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح برای استفاده عموم مهیا شود،‌ رعایت حریم قانونی عمارت و باغ ثبت شده ملی «عشرت‌آباد» به شماره ثبت ۶۴۸ مورخ ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ الزامی است.

همچنین این شورا تصویب کرد تا «رعایت مصوبات طرح جامع تهران در پهنه مذکور (۳۲۱G  )  برای محدوده فوق الزامی است و عملیات ساختمانی در محدوده عمارت متوقف و نقشه‌ها مجدد با توجه به ضوابط پهنه و ضوابط میراث فرهنگی بازنگری و اصلاح شود، قوانینی که هیچ‌گاه برای عشرت‌آباد عملی نشدند.»

پس از این اتفاقات بالاخره سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز در روشن‌ترین موضع‌گیری‌اش نسبت به بروز این اتفاق، صحبت کرد. محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی و گردشگری چهارم خرداد ۹۴ اعلام کرد: برای "عشرت‌آباد" داستان روشن است، ما یک نقشه‌ی شهری داریم؛ نقشه‌ای که می‌گوید چطور باید با محوطه‌ تاریخی رفتار کرد. البته به جز اشکالاتی که در گذشته در طرح‌های تفصیلی و جامع داشته و متاسفانه در بحث مناطق تاریخی زیاد حساس نبودند، اما حداقل در زمینه‌ "عشرت‌آباد" قضیه روشن است. یعنی سایت "عشرت‌آباد" در نقشه‌های شهری مشخص بود که اینجا مربوط به محدوده‌ای است که باید مجوز سازمان میراث فرهنگی را داشته باشد، به همین راحتی‌.

وی افزود: از نظر من شهر باید براساس طرح تفصیلی و به صورت قانونی این کار را انجام دهد. اگر می‌خواهند پروانه‌ای بگیرند بلافاصله باید اعلام شود که باید از دستگاه مربوطه مجوز بگیرد، ما این را نفهمیدیم تا زمانی که دیوارهای آهنی از بالای دیوار پادگان بالا آمدند! چون محدوده‌ی پادگان است و کسی هم تا پیش از آن نمی‌توانست متوجه اتفاقی شود، اسکلت فلزی که اکنون در این محدوده بالا می‌رود، پیش ساخته و با پیچ و مهره است.

نکته‌ی جالب توجه آن بود که طالبیان درباره‌ی مطلع شدن این سازمان از ساخت‌وسازها اظهار کرد: نامه‌ای که متولیان پادگان به شهرداری داده بودند، شهرداری باید جواب می‌داد و قضیه را منعکس می‌کرد تا میراث فرهنگی هم از آن خبردار می‌شد. ما زمانی فهمیدیم که دیوارهای فلزی بالا آمده بود، از آن به بعد هر روز یک مکاتبه انجام می‌شد،‌ سپس استان تهران مکاتبات خود را با شهرداری آغاز کرد، شکایت کرد و اقداماتی که باید انجام می‌داد را پیش برد. وقتی هم ما متوجه قضیه شدیم با نهادهای نظامی جلسه گذاشتیم، بحث را در شورا عالی معماری و شهرسازی مطرح کردیم و یک گزارش دادیم که این وضعیت به وجود آمده،‌ در آن زمان همه‌ی اعضا تاکید کردند که باید کار متوقف شود تا بتوان روی آن بحث کرد.

هر چند میراث فرهنگی استان تهران تنها کاری که تا همان زمان از دستش برآمده بود شکایت به دادسرای نظامی بود. «کیانوش تکلو»، مدیر وقت دفتر حقوقی و املاک اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران ۲۹ خرداد به ایسنا خبر داد که بازپرس شعبه ۳ دادسرای نظامی تهران، حکم قضایی مبنی بر توقف فوری همه‌ اقدامات اجرائی میدان سپاه و در حریم منظری عمارت کلاه‌فرنگی را صادر کرده است، او در آن زمان ضمانت اجرائی این حکم را بالا دانسته بود. اما ان حکم هم تقریبا هیچ کاربردی نداشت.

وقتی دستگاه قضا هم از قانون‌شکنی گلایه دارد

«عشرت‌آباد» آن‌قدر از خودی و غیرخودی زخم‌خورده بود که ربیس دیوان عدالت اداری هم دلش به حال این بنا سوخت.

حجت‌الاسلام والمسلمین منتظری، رییس دیوان عدالت اداری سه‌شنبه - ۹ تیر۹۴ -  در مراسم افطاری مسئولان قضایی با مدیران شهری در بخشی از سخنان خود به موضوع ساخت‌وساز در محدوده میدان سپاه اشاره کرده و گفت: «در مسیر تردد خود در میدان سپاه و پادگان ولی‌عصر (عج) شاهد بودم که اسکلت معظمی بالا می‌رود و هر روز نیز به این اسکلت اضافه می‌شود، قبل از این‌که اطلاعاتی را درباره این اسکلت به دست بیاورم، حس ششم من می‌گفت که اشکالی در آن وجود دارد تا این‌که اخیرا فهمیدم آقایان بدون پروانه شروع به ساخت‌وساز کرده‌اند که این خیلی موجب تاسف است«.

اما باز هم این درخواست‌ها و به گونه‌ای تهدیدها جواب نداد و تا ۹ تیر کارگران همچنان مشغول کار بودند، تا این‌که این‌بار بازپرس شعبه ۳ دادسرای نظامی به مسئولان ساخت‌وساز در پادگان ولی‌عصر (عج) و مجاور عمارت تاریخی «عشرت‌آباد» مهلت یک روزه برای توقف کار در این محدوده را داد.

گزارش‌های پراکنده حاکی از این بود که در طول دو هفته قبلِ آن، فعالیت روی این مجتمع به طور کاملا ملموس در حال انجام و هیچ توقفی صورت نگرفته بود.

جالب است در بحبوحه همان اتفاقات یعنی بیست تیر ۹۴ محمدباقر قالیباف، شهردار وقت تهران در صفحه‌ی شخصی خود در فضای مجازی در مطلبی خطاب به مسئولانِ این پروژه نوشت؛ «دلسوزانه با برادرانم» و در متن آن با اشاره به خروج پادگان‌ها از داخل کلانشهرها ، نوشت؛ «در چنین شرایطی، در قلب شهر تهران اسکلت‌های ساختمانی عظیم در میدان سپاه بالا رفته است که حتی برای ساخت آن مراحل قانونی لازم هم طی نشده است. تا به امروز نیز مجموعه‌ی مدیریت شهری تهران، دادگاه نظامی و رئیس دیوان عدالت اداری مخالفت قانونی و حتی دلسوزانه خود را با ادامه ساخت این بنا اعلام کرده‌اند.

ولی متاسفانه همچنان کار ساخت‌وساز این ساختمان ادامه دارد. از نهادی که همیشه در راه دفاع از سرزمین، مردم و حقوق آنها پیشقدم بوده است، انتظار می‌رود که این بار نیز در برابر قانون و برای احقاق حقوق مردم پیشتاز بوده و برای احترام به حقوق عمومی، اقدام به توقف احداث و تخریب این سازه کند.  بنده نیز اگر جای این دوستان و همرزمان سابقم بودم نه تنها جلوی احداث این سازه‌ی غول‌آسا را می‌گرفتم، بلکه راهی هم برای بازدید همه مردم به عمارت تاریخی کلاه فرنگی باز می‌کردم.»

قالیباف چهار روز بعد وقتی که جواب نامه‌اش را گرفت؛ در همان صفحه از مسئولان پروژه تشکر کرد.

در این شرایط و براساس ضوابط میراث فرهنگی؛ ساختمان جدید با ارتفاع بیش از ۳۰ متر و ۱۴ طبقه، در حریم ۷۰ متری بنای تاریخی "عشرت‌آباد" باید به ۱۶ متر کاهش پیدا می‌کرد.

چهارم شهریور قالیباف شهردار وقت تهران اعلام کرد؛ «ارتفاع این ساختمان _عشرت‌اباد_ با رعایت مباحث مربوط به موضوع میراث فرهنگی خواهد بود و توافق شد که حداکثر هفت طبقه باشد.»

حتی یکی از کارشناسان میراثی ایده‌ی دیگری را برای این ساخت‌وساز مطرح کرده بود؛ «که از «عشرت‌آباد» تا خیابان غربی پادگان فضای زیادی وجود دارد، بنابراین مسئولان ساخت این مجتمع می‌توانند ساخت این سازه را به صورت پلکانی و از شرق به غرب ادامه دهند، چون این سازه با یک‌سری پیچ و مهره به یکدیگر متصل شده‌ است که می‌توان آن‌ها را باز و به سمت غرب مجتمع در حال ساخت انتقال داد.

به اعتقاد او با پلکانی کردن این مجتمع در حال ساخت از نظر ارتفاعی می‌توان به وضعیت حریم منظری بنای «عشرت‌آباد» نیز توجه لازم را داشت و این شانزده متر را در قالب دو، چهار، ‌شش و هشت طبقه در منتهی‌الیه ضلع غربی عمارت به سرانجام رساند.  

اما از سوی دیگر در حالی شهردار تهران در آن زمان خبر از کاهش فوری طبقات آن‌هم به نقل از فرمانده سپاه را منتشر کرده بود که با عبور از میدان سپاه تهران؛ چشم‌ها از تعجبِ انجامِ «دیوارچینی طبقات فوقانی این سازه» گرد می‌شد! آن هم در شرایطی که فقط صحبت از کاهش ارتفاع بود و هنوز هیچ چیز عملی نشده بود.

در طول سه سال گذشته تا امروز فقط در بهمن ماه ۹۴ با نصب بالگردهایی در بالای ساختمانِ در دست احداث مقابل عشرت‌اباد زمزمه‌هایی از کاهش ارتفاع این ساختمان مطرح شد، اما بعد از ان دیگر خبری از این اتفاق و نهائی شدن این عملیات منتشر نشد و اکنون چیزِ زیادی از تکمیلِ آن پروژه باقی نمانده است...

پرونده قضایی ساخت‌وساز در میدان سپاه باز است

این شرایط را اما دلاور بزرگ‌نیا، مدیر اداره کل میراث فرهنگی استان تهران درست مانند گذشته تعبیه می‌کند؛ او که از اواسط اسفند سال گذشته به این اداره آمده است، به ایسنا می‌گوید؛ «پرونده ساخت‌وساز میدان سپاه  بین میراث فرهنگی و دوستان باز است و رویه قضائی در مورد ساخت‌وساز در حریم عمارت "عشرت‌آباد" در حال انجام است.»

او اما در مورد تفاهم‌نامه‌ی امضا شده بین سه نهاد میراث فرهنگی، شورای شهر و سپاه برای مرمت عشرت‌آیاد هم می‌گوید؛ «بعید می‌دانم در این مورد اتفاق خاصی افتاده باشد، اما آن را بررسی می‌کنم.»

امروز قدم‌های زیادی نمانده تا پایان قصه‌ی عشرت‌آباد که هر روزش غصه‌دارتر از دیروز شده واین عمارت قاجاری را در خود فرو می‌برد.

در این شرایط می‌توان به طنزترین حالت ممکن فکر کرد؛ «اگر دست‌کم از چهار سال گذشته اقدامات برای مرمت و باز شدن درهای ورودی عشرت‌آباد آغاز شده بود، این بنا هم امروز می‌توانست چیزی شبیه به یکی از ساختمان‌های زندان قصر مورد توجه قرار گیرد و حتی یکی از کاربری‌هایی که در طول سال‌های گذشته بارها از سوی کارشناسان میراث فرهنگی مطرح شده، ایجاد شود.»

سمیه ایمانیان - ایسنا

انتهای پیام