محمدحسن احمدی، دانشیار دانشکدگان فارابی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با ایسنا، به اهمیت فرصت حج در تقویت فهم متقابل و کاهش سوءتفاهم‌های تاریخی میان ملت‌های اسلامی اشاره کرد و اظهار کرد: برای استفاده مؤثر از این فرصت، لازم است حجاج ما نسبت به فرهنگ و نظام اسلامی کشورهای دیگر آگاهی لازم را داشته باشند.

وی افزود: فقط با یک سفر هوایی و حضور در مناسک حج، نمی‌توان انتظار تعامل معناداری را داشت، باید حداقل در دوره‌های آموزشی حج، برنامه‌هایی شامل آشنایی با فرهنگ، زبان، اعتقادات و آداب کشورهای مختلف مانند عراق، ترکیه، مالزی و پاکستان قرار گیرد. تا زمانی که با فرهنگ و هویت ملل مسلمان آشنا نباشیم، نمی‌توان انتظار داشت که حجاج از این ظرفیت استفاده کنند. بنابراین، اولین گام، ایجاد آگاهی عمومی در میان زائران است.

امکان همکاری فرهنگی میان تشکل‌های مردمی کشورهای اسلامی

احمدی درباره ابتکارات مشترک فرهنگی یا اجتماعی میان تشکل‌های مردمی کشورهای اسلامی در بستر حج، گفت: این امر در درجه اول نیازمند توافق‌های اولیه میان مسئولین حج کشورهای اسلامی است، بدون این تفاهم و هماهنگی، نمی‌توان این رویکرد را در عمل مشاهده کرد.

وی ادامه داد: متاسفانه در مقیاس جهانی و حتی در داخل کشورمان، این نوع مشارکت وجود ندارد. تمامی فعالیت‌ها تحت ساختارهای دولتی و مرکزی مدیریت می‌شوند و نقش تشکل‌های مردم‌نهاد در این زمینه نادیده گرفته شده است، اگر این اتفاق رخ دهد و مجموعه‌های غیردولتی و NGO‌ها بتوانند در این حوزه مشارکت کنند، طبیعتاً فرصت‌های بزرگی برای تقویت دیپلماسی مردمی فراهم خواهد شد.

حضور اقلیت‌های مسلمان از کشورهای غیر اسلامی در حج؛ چشم‌انداز جهانی از امت اسلامی

احمدی درباره نقش مسلمانان اقلیتی که در کشورهای غیر اسلامی زندگی می‌کنند، بیان کرد: منظور از اقلیت‌های مسلمان، افرادی است که در کشورهای غیر اسلامی زندگی می‌کنند ولی هویت اسلامی خود را حفظ کرده‌اند که این افراد می‌توانند به عنوان پل فرهنگی میان ملت‌ها عمل کنند.

وی عنوان کرد: حج فرصتی است برای تبادل فرهنگی، اما این ظرفیت را به اندازه کافی به کار نگرفته‌ایم. حضور مسلمانانی که در محیط‌های متنوع زندگی می‌کنند، می‌تواند یک دیدگاه جهانی‌تر از امت اسلامی به وجود آورد، اما تنها در صورتی که زمینه‌های لازم برای تعامل فرهنگی فراهم شود.

دیپلماسی مردمی در حج؛ مکملی برای دیپلماسی رسمی

احمدی درباره دیپلماسی مردمی در حج که آیا می‌تواند مکملی برای دیپلماسی رسمی کشورهای اسلامی باشد، گفت: این امر می‌تواند رخ دهد، البته به شرط وجود ساختارهای لازم، این‌که فقط با خروج از مرزهای جغرافیایی، ارتباط معناداری بین مسلمانان ایجاد شود، یک امر خیالی است، باید فضایی برای تعاملات فرهنگی، گفت‌وگوهای مدنی و اشتراکات دینی فراهم شود.

وی تأکید کرد: بسیاری از حاجیان بدون هیچ آشنایی قبلی با دیگر ملل مسلمان در مراسم حج حضور می‌یابند، به طور مثال یک زائر ایرانی فقط در یک منطقه‌ از مکه زندگی می‌کند، غذای خود را می‌خورد و هیچ تماسی با دیگر حجاج ندارد، اگر ۸۰ هزار زائر ایرانی در یک نقطه محصور شوند و هیچ تعاملی با دیگران نداشته باشند، فقط حداقل اتفاق‌ها رخ می‌دهد، حال آنکه حج می‌تواند فرصتی برای تقویت انسان‌سازی و احیای فرهنگ اسلامی در سطح بین‌المللی باشد.

احمدی بیان کرد: در حال حاضر، در مسجد النبی یا مسجد الحرام، تلاشی برای ایجاد فضای نشست‌های فرهنگی یا تعاملی بین حجاج انجام نمی‌شود و فقط افراد برای نماز حضور می‌یابند، اذان گفته می‌شود و بعد می‌روند، اگر در این زمینه برنامه‌ای وجود نداشته باشد و گفت‌وگویی صورت نگیرد، نمی‌توان انتظار تعامل عمیق‌تری داشت.

وی تصریح کرد: اولین ساختار لازم ایجاد فضایی به نام «ارتباطات بین‌الملل» در مسجد الحرام است که این فضا باید به‌گونه‌ای سامان‌دهی شود تا فرصتی برای تعامل بین حجاج کشورهای مختلف فراهم شود. امروزه فقط با حضور یک حاجی سعودی، ترکی یا سوری، گفت‌وگویی معناداری صورت نمی‌گیرد.

نقش مسئولان کشور در تقویت دیپلماسی مردمی حج

احمدی درباره نقش مسئولان کشور در تقویت دیپلماسی مردمی در حج گفت: مسئولان باید ساختار اعزام حج را به‌گونه‌ای مدیریت کنند که مستقل از الگوهای دولتی و تصدی‌گرانه عمل کنند، در ساختار فعلی کشور، دولتمردان به این نتیجه رسیده‌اند که باید واسطه‌گری را کاهش داد و از تصدی‌گری دست کشید.

وی ادامه داد: این رویکرد در سیاست‌های مختلف وزارتی هم مشهود است اما تا زمانی که کار از حالت تصدی‌گری خارج نشود و سازمان‌های دولتی فضای رقابتی و مشارکتی را فراهم نکنند، تغییری رخ نخواهد داد که این موضوع در ساختار حج نیز وجود دارد. ظرفیت‌های زیادی در مجموعه‌های مختلف، از جمله دانشگاه‌ها، وجود دارند که می‌توانند از این ظرفیت‌های دیپلماسی علمی و فرهنگی نیز استفاده کنند.

احمدی تصریح کرد: تاکنون هیچ‌گاه فرصتی فراهم نشده که نخبگان حوزه‌های مختلف، به طور مثال دانشگاهیان، فعالان فرهنگی و هنرمندان در کنار هم بنشینند و راهکارهایی برای دعوت از دیگر مجموعه‌های فرهنگی فراهم کنند، این کار نباید به عنوان یک مأموریت اداری انجام شود، بلکه باید با هدف استفاده از ظرفیت‌های موجود در کشور و در سطح بین‌المللی حرکت کرد.

وی عنوان کرد: جلسات علمی، نشست‌های تخصصی و مشاوره‌های فرهنگی در حوزه حج می‌تواند بستری برای استفاده از ظرفیت‌های گسترده موجود در نقاط مختلف کشور فراهم کند اما متاسفانه این ظرفیت‌ها به درستی به کار گرفته نشده‌اند.

ضرورت حضور تشکل‌های مردم‌نهاد در حوزه حج

احمدی درباره ضرورت مشارکت تشکل‌های مردم‌نهاد در حوزه حج، اضافه کرد: اگر بخواهیم حج را در تراز بالایی از دیپلماسی فرهنگی قرار دهیم، باید تشکل‌های مردم‌نهاد را بیشتر درگیر کنیم و امکان حضورشان را در این فضا فراهم کنیم، بسیاری از هزینه‌هایی که در حوزه تربیت نیرو انجام می‌شود، در جای اشتباه مصرف می‌شود، در حالی که نیروهای متبحر و فرهیخته‌ می‌توانند در حوزه‌های مختلف مانند مدیریت کاروان، مسائل فرهنگی، مباحث سیاسی و بین‌المللی وارد شوند.

وی افزود: این کار نیازمند حضور شبکه‌ها و NGO های مردم‌نهاد است. در بسیاری از کشورها این اتفاق رخ داده است و افراد علاقمند و انگیزه‌دار زیادی در این زمینه فعالیت دارند، این اقدام می‌تواند اتفاقات خوبی را رقم بزند، اما متاسفانه به دلیل متمرکز بودن ساختار و عدم استفاده از این ظرفیت‌های گسترده، فرصت‌های زیادی از دست می‌رود.

موانع استفاده از حج به عنوان پلتفرم دیپلماسی مردمی

احمدی تصریح کرد: یکی از مهم‌ترین موانع در مسیر تبدیل حج به یک پلتفرم موثر دیپلماسی مردمی، عدم استفاده از ظرفیت‌های فرهنگی و اجتماعی موجود است. فضای غنی و متنوعی که در حج وجود دارد، باید به‌خوبی به کار گرفته شود. مقام معظم رهبری بارها بر اهمیت این موضوع تأکید کرده‌اند، اما امروز از حداقل این ظرفیت استفاده می‌شود.

وی بیان کرد: بخش مهمی از زمان حجاج در هتل‌ها سپری می‌شود البته بعضی از حاجیان به دلیل سن بالا یا محدودیت‌های دیگر، نمی‌توانند به‌راحتی در فعالیت‌های مسجدی شرکت کنند، اما باید این حقیقت را بپذیریم که زائر امروز در مکه و مدینه ممکن است فقط چند روز در مسجد حاضر شده باشد و بقیه وقت را در هتل سپری کند.

احمدی یادآور شد: فرض کنید یک زائر عربستانی یا ترکی شما را در هتل ببیند، اگر نتوانیم این ملاقات‌ها را به گفت‌وگویی فراتر از سلام و علیکم تبدیل کنیم، فرصت‌های زیادی را از دست داده‌ایم؛ بنابراین، لازم است فضایی برای حضور متفکران، فعالان فرهنگی، هنرمندان و رسانه‌های مستقل فراهم شود و هر چه این فضا بازتر و مهیاتر باشد، استفاده از ظرفیت‌ها بیشتر خواهد شد.

انتهای پیام