تجربه نشان داده است که سمنها به دلیل ماهیت مستقل و مردمی بودن، قدرت نفوذ و اعتماد بیشتری در میان جامعه دارند و میتوانند پل ارتباطی مؤثری میان مردم و حاکمیت باشند. در شرایطی که دولتها با محدودیت منابع و حجم گسترده مسائل اجتماعی مواجه هستند، ظرفیت سازمانهای مردمنهاد در جلب مشارکت عمومی و یافتن راهکارهای نوآورانه بیش از گذشته اهمیت پیدا کرده است.
استان همدان نیز با داشتن بیش از ۵۰۰ سازمان مردمنهاد فعال در حوزههای مختلف، یکی از استانهای پیشرو در این زمینه محسوب میشود. همین ظرفیت گسترده سبب شده است که تقویت جایگاه سمنها و ارتقای توانمندی آنان به یکی از محورهای اصلی برنامههای حوزه اجتماعی استانداری تبدیل شود.
به مناسبت روز ملی تشکلها و مشارکت اجتماعی، ایسنای منطقه همدان نشستی را با حضور مدیرکل امور اجتماعی استانداری همدان و جمعی از نمایندگان تشکلهای مردمی برگزار کرد. در این نشست ضمن بررسی جایگاه سمنها در توسعه اجتماعی استان، دغدغهها و مطالبات فعالان این حوزه مطرح و برنامههای استانداری برای حمایت و توانمندسازی تشکلها تشریح شد.
ساماندهی و شبکهسازی ۵۰۰ سمن در استان همدان
مدیرکل امور اجتماعی استانداری همدان در این نشست با اشاره به اهمیت روز ملی تشکلها، اظهار کرد: به مناسبت این روز ۳۰ برنامه متنوع در استان همدان برگزار خواهد شد که مهمترین آن همایش تشکلهای هگمتانه و مشارکت اجتماعی است و این همایش با حضور استاندار، مدیران دستگاههای اجرایی و دبیران تشکلهای مردمی برگزار میشود و در جریان این همایش از خیرین، نیکوکاران و فعالان اجتماعی استان تقدیر خواهد شد و نمایندگان تشکلها فرصت خواهند داشت تا مهمترین مطالبات و نیازهای خود را مطرح کنند.
اسدالله ربانی مهر با بیان اینکه هماکنون بیش از ۵۰۰ سازمان مردمنهاد در استان فعال هستند، افزود: این سمنها در حوزههای مختلف اجتماعی، فرهنگی، خیریه، آموزش، بهداشت و درمان، محیط زیست، گردشگری، کارآفرینی، خانواده و سبک زندگی ساماندهی شدهاند و برای ارتقای انسجام و اثرگذاری آنها، طرح شبکهسازی و ساماندهی در ۱۵ گروه تخصصی به اجرا درآمده و بهزودی کارگروههای تخصصی آغاز به کار خواهند کرد و این اقدام علاوه بر رفع همپوشانی فعالیتها، موجب افزایش کیفیت خدمات و همافزایی میان سمنها میشود.
توانمندسازی، مهمترین اولویت حوزه اجتماعی
وی توانمندسازی سمنها را از مهمترین برنامههای این حوزه دانست و گفت: سمنها باید همگام با تحولات اجتماعی بهروز شوند تا بتوانند در حل مشکلات جامعه نقشآفرینی کنند و مهرماه امسال یک دوره توانمندسازی برای فعالان اجتماعی استان برگزار خواهد شد و سال گذشته نیز چندین دوره آموزشی برگزار شده بود.
ربانی با اشاره به جایگاه اعتماد عمومی در فعالیتهای مردمی، تصریح کرد: اعتماد سرمایه اصلی سمنهاست و به همین دلیل تلاش کردهایم با حضور بیش از ۳۰ سمن در رسانهها در روز ملی تشکلها، مردم بیش از پیش با ظرفیتهای این تشکلها آشنا شوند و زمینه اعتمادسازی فراهم شود.
مدیرکل امور اجتماعی استانداری همدان درباره انتقاد برخی سمنها نسبت به عدم همکاری دستگاههای اجرایی بهویژه آموزش و پرورش گفت: یکی از محورهای اصلی نشستهای مشترک، ایجاد هماهنگی و سازوکار تعامل میان ادارات و سمنهاست و استانداری تلاش دارد با تشکیل کارگروههای تخصصی و الزام دستگاهها به بهرهگیری از ظرفیت سمنها، ارتباطی نزدیکتر و کارآمدتر برقرار شود.
اجرای طرح ارزیابی سمنها در نیمه دوم سال ۱۴۰۴
ربانی مهر همچنین از اجرای طرح ارزیابی سمنها در نیمه دوم سال خبر داد و افزود: این طرح در ۱۰ محور تخصصی، ساختاری و عملکردی اجرا میشود و شاخصهایی مانند اثرگذاری اجتماعی، نوآوری، توان جذب منابع، شفافیت مالی و میزان مشارکت مردمی ملاک عمل خواهد بود.
وی با اشاره به غیرانتفاعی بودن ماهیت سمنها خاطرنشان کرد: سازمانهای مردمنهاد باید با درآمدزایی مستقل و جلب حمایت خیرین مسیر فعالیت خود را ادامه دهند. البته در شرایط خاص مانند مقابله با آسیبهای اجتماعی یا ایجاد نشاط اجتماعی، استانداری حمایت مالی محدودی از برخی تشکلها خواهد داشت. در حال حاضر اکثر سمنها دفتر یا مکان فعالیت دارند و برای تعدادی نیز پیگیریهای لازم جهت تأمین مکان انجام شده است.
ربانیمهرچشمانداز فعالیت سمنها در استان را روشن دانست و اضافه کرد: با آغاز به کار شبکههای تخصصی و انسجام میان سمنها، در سالهای آینده شاهد افزایش تأثیرگذاری تشکلهای مردمی در تصمیمسازیها و حل مسائل اجتماعی استان خواهیم بود.
دولت تمهیداتی بیندیشد تا فعالیت داوطلبانه همراه با انگیزه و اثرگذاری واقعی انجام شود
پرِیزاد پاکدل، دبیر یک موسسه مردمنهاد استان همدان با اشاره به سابقه ۲۵ ساله فعالیت موسسه در حوزه آسیبهای اجتماعی در استان، اظهار کرد: طی هشت سال اخیر وارد دور جدیدی از برنامهها و اقدامات خود شدهایم و اکنون فعالیتها با محوریت بانوان و حوزه آسیبهای اجتماعی ادامه دارد. هشت کمیته تخصصی در این سمن فعال هستند که یکی از آنها کمیته فیلم بوده و هدف این سمن آموزش، پیشگیری و توانمندسازی است.
وی با بیان اینکه تجربه نشان داده برنامههایی که صرفاً با بودجه دولتی اجرا میشوند و مردم دخالتی ندارند، اثرگذار نیستند و باید دولت تمهیداتی بیندیشد تا فعالیت داوطلبانه همراه با انگیزه و اثرگذاری واقعی انجام شود، افزود: در این موسسه مردم نهاد سعی بر این است که ابتدا توانمندسازی را مدنظر قرار داده و این فرآیند را برای مردم تعریف کنیم تا پای کار آیند و بعد از سالها فعالیت و پژوهشهای مختلف، مردم مانند مجلس مشورتی پای کار آمده و به صورت داوطلبانه فعالیت میکنند و حوزه فعالیتهای داوطلبانه در تمام زمینهها کاهش پیدا کرده است و این چشماندازی نیست که تشکلها به دنبال آن هستند.
دبیر یک موسسه مردمنهاد استان همدان با اشاره به فعالیتهای شاخص موسسه، بیان کرد: ایجاد و مدیریت خانه جوان به عنوان مرکز فعالیتهای فرهنگی و آموزشی، جذب و آموزش بیش از ۴ هزار جوان، تولید محتوای فرهنگی و رسانهای شامل ساخت فیلمها و مستندهای ملی و استانی، و برگزاری دورههای آموزشی در محلات با محوریت مسائل اجتماعی و فرهنگی، توانمندسازی خانوادهها و جوانان و آگاهسازی عمومی خانوادهها از مهمترین اقدامات این موسسه بوده است.
پاکدل با بیان اینکه پیگیری و مطالبهگری مشکلات جوانان و بانوان، هماندیشی و مشارکت در طرح توانمندسازی خانوادهها، جزو برنامههای محوری موسسه است، خاطرنشان کرد: یکی از دلایل عمده طلاقها و بسیاری از آسیبها، عدم تابآوری است و در گذشته فقر مالی و فرهنگی علت اصلی مشکلات تلقی میشد، اما اکنون مشاهده میشود که آسیبها حتی در اقشار مرفه دیده میشود و هدف این سمن آموزش تابآوری صحیح به مردم است تا آنان توانمند و مقاوم شوند.
سمنها بازوی توانمند دولت در توسعه اجتماعی، نه رقیب آن
پاکدل با تأکید بر نقش سمنها در توسعه اجتماعی اظهار کرد: سمنها مقابل دولت نیستند و دراصل بازوان پرقدرت برای کمک به حوزه اجتماعی هستند و این تشکلها میخواهند با دستگاههای دولتی همراهی داشته باشند و نقش بیبدیلی در توسعه و مشارکت اجتماعی ایفا کنند همچنین اخیراً دستهبندی در حوزه سمنها در استان همدان انجام و پتانسیلها ارزیابی شده است و حتی سمنهای نیمهفعال و غیرفعال نیز رویکرد خود را تغییر داده و فعال شدهاند.
وی با تاکید بر تشکیل مجلس مشارکتی سمنها بیان کرد: بارها پیشنهاد ایجاد مجلس مشارکتی داده شده تا سمنها همدیگر را بشناسند، همافزایی داشته باشند و تجربیات و اطلاعات را به اشتراک بگذارند همچنین متأسفانه در حوزه زنان از ظرفیت بانوان استفاده نمیشود و بانوان نخبه بسیاری در محلات حضور دارند که اگر به کار گرفته شوند، نتایج فوقالعادهای دارد.
این فعال اجتماعی با بیان اینکه سمنها فلسفه اقتصادی و اشتغالزایی ندارند، بلکه قصد آنها کمک به دولت و جامعه است و باید فضا برای تعامل و همکاری فراهم شود ادامه داد: برای تولید محتوای مجازی و پیشگیرانه، تأمین اعتبارات لازم است همچنین همافزایی و هماندیشی مستمر مدیران در حوزه آسیبهای اجتماعی بهویژه در سازمانهایی مانند بهزیستی، آموزش و پرورش و ستاد مبارزه با موادمخدر باید تقویت شود. متأسفانه آموزش و پرورش درِ همکاری را بسته و ارتباطی با سمنها ندارد، ستاد مبارزه با موادمخدر تنها سالی یک بار در روز جهانی موادمخدر برنامهای اجرا میکند که اثربخشی چندانی ندارد و بهزیستی نیز با گاردهای غیرضروری و عجیب مانع تعامل سازنده میشود.
رسانه؛ عامل ماندگاری سمنها و انگیزهبخشی به فعالیتهای اجتماعی
پاکدل با بیان اینکه رسانه ابزار موثری برای بیان مشکلات و مطالبهگری است، تصریح کرد: یکی از علتهای پایدار بودن و مستمر کار کردن سمنها، وجود یک رسانه همراه با حوزه فعالیت است و رسانه خدمات و دغدغههای سمنها را به مردم معرفی و آنان را به مشارکت اجتماعی ترغیب میکند و افزایش سواد رسانهای شهروندان مهم است تا مردم بتوانند هرچه میشنوند تحلیل کنند، بنابراین انعکاس خدمات سمنها و دغدغههای حوزههای مختلف، انگیزه مشارکت و ورود مردم را در مسائل اجتماعی ایجاد میکند.
پاکدل بر همافزایی میان سمنها و ارتباط مستمر با مدیران دستگاههای دولتی تأکید کرد: کارگاه توانافزایی و ازدواج موفق دختران در ۲۵ محله با همکاری دفتر امور اجتماعی استانداری در حال برگزاری است و مجموعه سازمان های مردم نهاد بستر آزمون و خطا و مشارکت فعال جوانان را فراهم می آورند.
تأسیس مهدکودکهای رایگان و نیمهرایگان در همدان
مهناز اسکندری، دبیر یکی دیگر از سازمانهای مردمنهاد همدان با اشاره به سابقه فعالیت این موسسه از سال ۱۳۷۹ در حوزه اجتماعی، اظهار کرد: محدوده فعالیت این سمن استان همدان است و اهداف آن حمایت از رشد همهجانبه کودکان و گسترش آموزشهای پیش از دبستان با تاکید بر ارتقای کیفیت این آموزشهاست.
وی با بیان اینکه بخش مهمی از فعالیتهای انجمن در حوزه پیشگیری و آموزش به افراد مرتبط با کودکان مانند مربیان، مدیران و والدین انجام میشود، افزود: این موسسه طی سالهای گذشته با برگزاری کارگاهها و سمینارهای علمی و کاربردی در راستای توانمندسازی فعالان این حوزه گام برداشته است.
وی با بیان اینکه اخیراً دوره آموزشی ویژه مربیان و مدیران مناطق محروم توسط موسسه برگزار شده و دوره تکمیلی آن نیز شهریورماه امسال برگزار خواهد شد، تصریح کرد: یکی از روشهای اجرایی موسسه، شناسایی و ایجاد زمینههای همکاری با سازمانهای دولتی و همچنین تأسیس مهدکودکهای رایگان و نیمهرایگان برای دوره پیشدبستانی بوده است و تاکنون دو مهدکودک زیر نظر این سمن تأسیس شده که در حال حاضر یکی از آنها در منطقه حصار مطهری همدان فعال است.
مشکلات زیرساختی؛ نبود مکان مناسب و کمبود حمایت مالی
دبیر این موسسه مردم نهاد خاطرنشان کرد: این انجمن تنها تشکل فعال در حوزه کودک در استان همدان است که با نهادهایی مانند آموزشوپرورش، بهزیستی، دادگستری و حتی زندانها ارتباط کاری دارد و هرچند در برخی مواقع موانعی در مسیر فعالیت ایجاد شده اما تلاش شده برنامهها به گونهای هماهنگ شود که وابسته به حمایتهای مستقیم دستگاهها نباشد.
اسکندری، نبود مکان مناسب برای برگزاری جلسات را یکی از مهمترین مشکلات این سمن دانست و گفت: به همین دلیل کارگاهها و سمینارها اغلب به ناچار در مهدکودکها برگزار میشود همچنین حمایت مالی ناکافی و هزینههای بالای رفتوآمد از دیگر موانع جدی فعالیتهاست و طرح «کوله کتاب» از برنامههای ابتکاری انجمن بود که طی آن کتابهایی برای تمام اعضای خانواده بهصورت کارشناسی انتخاب و در حاشیه شهر معرفی میشد و خانوادهها پس از مطالعه، در جلسات بعدی درباره کتابها گفتوگو میکردند که با وجود استقبال مردم، محدودیت مکان و هزینههای بالا اجرای این طرح را دشوار کرده است.
وی با اشاره به مسئله جذب داوطلب، بیان کرد: اغلب داوطلبان در جلسات حضوری شناسایی میشدند اما متاسفانه بسیاری از آنان پس از مدتی همکاری، فعالیت خود را ادامه نمیدادند که این مسئله چالش دیگری برای تداوم برنامههای موسسه محسوب میشود.
ضرورت همراهی رسانه با سمنها
سیما سبزی، عضو هیئت مدیره یکی از سازمانهای مردمنهاد همدان با اشاره به رویکرد رسانهمحور این سمن در استان همدان، اظهار کرد: فعالیتهای این مجموعه در قالب پنج کارگروه تخصصی شامل طلاق، خودکشی، زنان، اعتیاد و کودکان کار دنبال میشود.
اضافه کرد: محور اصلی کار در این سمن تولید و انتشار محتوای ویدئویی است؛ بهگونهای که در ابتدا مشکلات و موضوعات در قالب ویدئو به دست مسئولان میرسد و در صورتیکه نتیجهای حاصل نشود، با استفاده از ظرفیت رسانهای، موضوع تا رسیدن به نتیجه پیگیری خواهد شد. به این ترتیب، سمن علاوه بر کارکردهای پیشگیری، حمایت و توانمندسازی، نقش مهمی در آگاهیبخشی و مطالبهگری ایفا میکند.
وی ادامه داد: در حوزه خودکشی، با تمامی افرادی که اقدام ناموفق داشتهاند گفتوگو شده و پس از بررسیهای روانشناسان و مشاوران، طرحهای پیشگیرانه برای جلوگیری از تکرار این اتفاق به استانداری همدان ارائه شده است و در این تشکل، روانشناسان و کارشناسان حوزه آسیبهای اجتماعی با تجربه و تخصص حضور دارند و همین موضوع، پشتوانهای برای اقدامات مؤثرتر به شمار میرود.
سبزی با تأکید بر اینکه رسانه بازوی توانمند فعالیتهای اجتماعی است، خاطرنشان کرد: الزام موفقیت یک سمن در رسیدن به اهدافش، قرار گرفتن رسانه در کنار آن است و رسانه نه تنها ابزار بیان مشکلات است بلکه میتواند فرایند مطالبهگری و آگاهیبخشی عمومی را نیز تقویت کند.
وی با اشاره به تغییر نسلها و ثابت ماندن رویکرد آموزش و پرورش، تصریح کرد: دستگاههای دولتی در زمینه پیشگیری عملکرد درستی نداشتهاند و آموزش و پرورش بدون تغییر باقی مانده است و در حالیکه پیشگیری نیازمند آموزش است و سمنها تلاش کردهاند در این زمینه ورود کنند اما همچنان خلأ جدی وجود دارد.
این فعال اجتماعی مشکلاتی همچون تامین بودجه، بروکراسی اداری، محدودیتهای اجتماعی و عدم رسانهای شدن اقدامات را از چالشهای اصلی سمنها برشمرد و گفت: متاسفانه برخی ادارات دولتی اعتقاد چندانی به سمنها ندارند، در حالیکه فلسفه وجودی سمنها کمک به دولت و جامعه و حرکت در کنار دستگاههای اجرایی است.
نبود بانک اطلاعاتی و سطحبندی سمنها
جواد زهرهوند، موسس یک سازمان مردمنهاد در ملایر نیز با اشاره به آغاز فعالیت این سمن از سال ۱۳۸۶ در شهرستان ملایر، اظهار کرد: این مجموعه نخستین سازمان مردمنهاد در استان بود که به صورت رسمی در حوزه پیشگیری و مقابله با آسیبهای اجتماعی فعالیت خود را آغاز کرد و تاکنون اقدامات متنوعی در زمینههای اجتماعی و حمایتی انجام داده است.
وی با بیان اینکه سالهاست موضوع سطحبندی سمنها مطرح شده اما هنوز اجرایی نشده است، افزود: فلسفه وجودی سمنها کمک به مردم در حوزههای مختلف است و در استان همدان تشکلها بیشتر در حوزههای خیریه، محیط زیست، معلولیت، اوتیسم، بیماران خاص و پیشگیری از آسیبهای اجتماعی فعال هستند. سمنها بهمثابه بازوی توانمند دولت عمل میکنند اما متاسفانه هنوز بانک اطلاعاتی دقیق و منسجمی از فعالیتهای آنان وجود ندارد.
وی با بیان اینکه سمنها میتوانند در سطوح شهرستانی، استانی، ملی و حتی بینالمللی فعالیت کنند، اما موانع اداری و نگاه محدود دستگاهها سد راه این مشارکتها شده است، تصریح کرد: مهمترین شاخص توسعه در دنیا مشارکتهای مردمی است و مردم بهعنوان سرمایه اجتماعی باید در فعالیتهای مختلف دخالت داده شوند. با این حال، ما در کشور نتوانستهایم این سرمایه اجتماعی و انسانی را به درستی سازماندهی کنیم.
گارد دستگاهها در برابر سمنها
زهرهوند با انتقاد از برخی موانع موجود در مسیر فعالیت سمنها، گفت: متاسفانه بسیاری از دستگاههای دولتی، بهویژه آموزشوپرورش، اجازه ورود کارشناسان سمنها به مدارس برای آموزش و پیشگیری در حوزههایی مانند خودکشی را نمیدهند همین برخوردهای سلیقهای و گارد بسته، باعث مشارکت پایین و کاهش اثرگذاری تشکلهای مردمی شده است.
این فعال اجتماعی با اشاره به بخشی از اقدامات این تشکل، بیان کرد: تأسیس نخستین مرکز گذری و کمکرسانی به معتادان خیابانی، راهاندازی شلتر ویژه بانوان با همکاری شهرداری ملایر، معرفی رایگان معتادان متجاهر به کمپها، درمان با متادون، برگزاری کارگاههای مهارتهای زندگی و تابآوری و همچنین برگزاری نمایشگاههای خیریه غذایی از جمله فعالیتهای شاخص این سمن بوده و در عین حال این اقدامات بهتنهایی کافی نیست و لازم است سایر دستگاهها نیز در این مسیر همراه شوند چرا که یک دست صدا ندارد.
سمنها میتوانند مدعیالعموم در برابر دستگاهها باشند
زهرهوند با اشاره به کاهش روحیه مسئولیتپذیری اجتماعی در میان مردم، ادامه داد: متاسفانه جامعه دچار نوعی بیتفاوتی مدنی و اجتماعی نسبت به همنوعان خود شده است این در حالیست که فلسفه وجودی سازمانهای مردمنهاد، حمایت و یاریرسانی به مردم است و اگر سمنها جایگاه واقعی خود را بشناسند و دولت نیز برای آنها ارزش قائل شود، میتوانند حتی بهعنوان «مدعیالعموم» در برابر دستگاههای مختلف نقش ایفا کنند.
وی با بیان اینکه مدیران دولتی اطلاعات ارزشمندی در حوزههای مختلف دارند و میتوانند با دعوت و فراخوان، سمنها را برای حل مشکلاتی مانند کاهش سن اعتیاد به کار گیرند، اما در عمل خوراکی به سمنها داده نمیشود، تأکید کرد: وظیفه اصلی سمنها در شرایط کنونی، متعادلسازی دیدگاه جوانان و تقویت آموزشهای پیشگیرانه در حوزههایی همچون خودکشی، اعتیاد و طلاق است. این مسائل اجتماعی اغلب «چندعلتی» هستند و بدون آموزش و ارتقای تابآوری اجتماعی نمیتوان از بروز و گسترش آنها جلوگیری کرد.
وی با بیان اینکه تلاش برای ایجاد خانه سمنها در ملایر به نتیجه نرسیده است ادامه داد: سمنها نیازمند حمایت کمی و کیفی هستند و باید با ابزارهایی مانند نصب بنر در سطح شهر برای عضوگیری آنها کمک شود، همچنین لازم است پس از دستهبندی سمنها، فهرست آنها به ادارات ارسال شود تا همکاری مؤثرتری شکل گیرد و نمایندگان سمنها در جلسات و کارگروههای مرتبط حضور داشته باشند و از حقوق خود و مردم دفاع کنند.
چالش برخورد سلیقهای مدیران با سمنها
زهرهوند مهمترین مانع فعالیت سمنها را برخورد سلیقهای مدیران دستگاههای مرتبط و غیرمرتبط دانست و افزود: عدم اعتماد به سمنها و نبود حمایتهای مالی و معنوی، انگیزهها را کاهش داده است، در حالیکه حتی برگزاری یک مراسم تقدیر ساده میتواند به عنوان مشوقی جدی عمل کند.
وی با انتقاد از فقدان نظارت و سطحبندی بر سمنها، خاطرنشان کرد: آخرین دوره آموزشی ویژه سمنها بیش از ۱۰ سال پیش برگزار شده و اعتبارات این حوزه یا ناشناخته باقی مانده یا در بخشهای دیگری هزینه میشود. به همین دلیل، بسیاری از سمنها از حقوق واقعی خود آگاهی ندارند و حمایتی نیز در عمل از آنها صورت نمیگیرد.
به گزارش ایسنا، فعالیت سازمانهای مردمنهاد در همدان نشان میدهد که این تشکلها با وجود توانمندیهای فراوان و سابقه طولانی، هنوز با موانع جدی مانند بیاعتمادی دستگاههای دولتی، محدودیت منابع و کمبود تعامل موثر روبهرو هستند. حضور رسانه و حمایت عمومی میتواند نقش مؤثری در تقویت جایگاه سمنها و تحقق اهداف پیشگیری، توانمندسازی و آگاهیبخشی آنان ایفا کند. اگر دولت و جامعه فرصت و ارزش واقعی این نهادها را درک کنند، سمنها میتوانند بهعنوان بازویی قدرتمند در حل مسائل اجتماعی و کاهش آسیبها عمل کنند.
انتهای پیام
نظرات