دکتر جواد محمدی، رئیس انجمن ژنتیک ایران و رئیس سابق پژوهشگاه ملی زیست‌فناوری و مهندسی ژنتیک در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به برخی جریان‌های جهانی که بیان می‌کنند «تولید نکنید و فقط مصرف‌کننده باشید»، دلیل این رویکرد را در دست گرفتن اهرم امنیت غذایی دانست و این سیاست را به معنای وابستگی کشورهای دیگر عنوان کرد و افزود: در همین زمینه، کشورهای اروپایی نیز در حال گسترش استفاده از فناوری‌های نوین هستند. به‌عنوان نمونه، اخیرا انگلیس اعلام کرد که مجوز تولید گوجه‌فرنگی دست‌ورزی‌شده ژنتیکی که ویتامین E در آن تولید می‌شود، صادر شده و قرار است ظرف یک ماه آینده وارد بازار شود. این محصول نمونه جدیدی از دستاوردهای حوزه دست‌ورزی ژنتیکی است.

رئیس سابق پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری ادامه داد: ما نیز می‌توانیم با استفاده از فناوری‌های مختلف مانند «کریسپر» که نوعی فناوری ویرایش ژنومی است، انواع کمبودهای ویتامینی را در گیاهان اصلاح کنیم تا کمبودهای تغذیه‌ای انسان و حیوان جبران شود.

وی اظهار کرد: در حال حاضر تحقیقات در این زمینه در حال انجام است و بر اساس قانون ایمنی زیستی، تحقیق و توسعه در این حوزه ممنوع نشده، بلکه فقط رهاسازی محدود شده است. در دنیا نیز برای تحقیق، توسعه و رهاسازی، آیین‌نامه‌های بسیار دقیق و سخت‌گیرانه‌ای وجود دارد. در ایران نیز در قانون ایمنی زیستی مصوب سال ۱۳۸۸ دارای یک شورای عالی ایمنی زیستی است که ریاست آن بر عهده معاون اول رئیس‌جمهور است و وزرای دستگاه‌های مرتبط عضو آن هستند. طبق این قانون، تحقیق و توسعه و حتی رهاسازی با رعایت ضوابط سخت‌گیرانه مجاز است.

محمدی گفت: در برنامه هفتم توسعه عنوان شده است که تحقیق و توسعه می‌تواند انجام شود، اما کشت محصولات ممنوع است. این در حالی است که ما در حوزه کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی وابسته به واردات هستیم و باید این وابستگی را کاهش دهیم. تنها راه کاهش این وابستگی، استفاده از فناوری‌های نوین برای جبران کمبودهاست. نمایندگان مجلس نیز اعلام کرده‌اند که اصلاحیه‌ای ارائه خواهند داد تا بخش‌هایی از کشت با تفسیر جدید مجاز شود و مسیر توسعه این فناوری قطع نشود.

وی افزود: ایجاد امید در بین اساتید و دانشجویان بسیار ضروری است. نباید به آنها گفته شود که این مسیر را رها کنند، در حالی که در حوزه کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی با مشکل مواجهیم. اگر انتظار داریم دانشگاه و پژوهشگاه برای حل مشکلات کشاورزی کشور گام بردارند، یکی از مسیرها همین استفاده از فناوری‌های نوین است. باید اجازه داده شود تحقیق و توسعه انجام شود و نتایج آن در جامعه عملیاتی شود. نمی‌توان از محققان خواست که تحقیق کنند و دستاوردها را در کتابخانه‌ها بایگانی کنند. اگر فناوری مفید است، باید از آن به‌درستی استفاده کرد.

این استاد حوزه زیست پزشکی یادآور شد: در حال حاضر بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادرکننده محصولات تراریخته، ایالات متحده آمریکاست. منشأ بسیاری از گروه‌های موسوم به «گرین پارتی» که مخالف تولید این محصولات هستند، در واقع همان شرکت‌هایی‌اند که خود تولیدکننده بذرهای دست‌ورزی‌شده ژنتیکی هستند.

رئیس سابق پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری درباره پژوهشگاه‌ها گفت: پژوهشگاه‌ها باید مانند دانشگاه‌ها در قوانین و آیین‌نامه‌ها به‌درستی دیده شوند. نباید به‌گونه‌ای باشد که هنگام تصویب قوانین، نام پژوهشگاه‌ها در فهرست نیاید و بعد مسئولان وزارت علوم یا بهداشت مجبور شوند نام آن‌ها را به‌سختی وارد قوانین کنند.

وی ادامه داد: پژوهشگاه‌ها به‌دلیل مأموریت خود، در حل مسائل جامعه به صنعت نزدیک‌ترند، چرا که بودجه‌های آن‌ها صرف آموزش نمی‌شود و مستقیماً صرف پروژه‌هایی می‌شود که در جهت حل مشکلات کشور است؛ چه در علوم انسانی، چه در حوزه‌های فنی، مهندسی، علوم پایه و تجربی. بنابراین باید از این نهادها پشتیبانی لازم صورت گیرد.

محمدی تصریح کرد: همچنین باید اساتید را به سمت پرداختن به مسائل و اولویت‌های کلان کشور هدایت کرد تا پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌ها مأموریت‌محور شوند. در همین راستا، ما به سراغ بخش خصوصی و نهادهای دولتی رفتیم و از آن‌ها خواستیم مسائل و نیازهای خود را مطرح کنند تا ما در پژوهشگاه به‌عنوان بازوی تحقیق و توسعه (R&D) آن‌ها عمل کنیم.

وی افزود: این رویکرد باعث شد پژوهشگاه زیست‌فناوری به‌سمت «عرضه‌محوری» و «تقاضامحوری» حرکت کند. ما با بخش خصوصی، معاونت علمی ریاست جمهوری، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت و وزارت علوم همکاری کردیم تا نیازهای واقعی آن‌ها را شناسایی کنیم و بر اساس آن پروژه‌های کاربردی تعریف شود.

تعامل پژوهشگاه‌ها با صنعت

وی در ادامه با اشاره به اقدامات پژوهشگاه زیست فناوری در تعامل با صنعت، اظهار کرد: از شرکت‌های دانش بنیان خواستیم در پژوهشگاه مستقر شوند از این رو شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه زیست‌فناوری را به پژوهشگاه دعوت کردیم و این اتفاق افتاد. با وجود اینکه جمعیت این پژوهشگاه ۲۰۰ نفر است، توانستیم با همین رویکرد طی دو سال گذشته حدود ۷۰۰ نفر از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها را در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان جذب کنیم. این جوانان اکنون تولید و صادرات دارند و محصولاتشان در کشور جزوچء محصولات مهم و گاه بی‌رقیب هستند.

محمدی ادامه داد: برخی از این شرکت‌ها دومین و بزرگ‌ترین تولیدکننده محصولات خاص در کشور شده‌اند. یکی از شرکت‌ها در نمایشگاه دستاوردهای فناورانه سال گذشته از محصول آلبومین و IVIG رونمایی کرد. پیش‌تر ما پلاسما را جمع‌آوری و برای فرآوری به خارج از کشور ارسال می‌کردیم و تنها بخشی از پروتئین‌ها به کشور بازمی‌گشت. اما اکنون جوانان ما همان پلاسما را در داخل فرآوری می‌کنند و محصولات باارزش آن را تولید می‌کنند.

رئیس سابق پژوهشگاه زیست فناوری گفت: اکنون دو شرکت در کشور در این زمینه فعالیت دارند که یکی از آنها که بزرگ‌ترین تولیدکننده محصولات مبتنی بر پلاسما است و در پژوهشگاه مستقر شده است.  همچنین تولید واکسن آنفلوآنزا و واکسن HPV که پیش‌تر وارداتی بودند، توسط همین جوانان مستقر در پژوهشگاه انجام شده است. در حال حاضر تنها چهار تا پنج شرکت در دنیا این واکسن‌ها را تولید می‌کنند و جوانان ما نیز توانسته‌اند به این فناوری دست یابند.

رئیس سابق پژوهشگاه زیست فناوری به برخی از دستاوردهای شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان مستقر در این پژوهشگاه اشاره کرد و گفت: در حال حاضر برخی شرکت‌های داخلی موفق شده‌اند واکسن «روتا ویروس» را که از عوامل ایجاد اسهال در کودکان است، تولید کنند. این واکسن اکنون در مرحله سوم کارآزمایی بالینی قرار دارد و به‌زودی وارد بازار می‌شود تا در کلینیک‌ها و مراکز بهداشتی کشور مورد استفاده قرار گیرد.

وی افزود: وقتی جوانان ما در حوزه زیست‌فناوری فعال می‌شوند و در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها با صنعت در تعامل قرار می‌گیرند، زیست‌بوم مؤثری از همکاری میان دانشگاه و صنعت شکل می‌گیرد. در چنین شرایطی، استادان و دانشجویان در ارتباط مستقیم با شرکت‌های فناور می‌توانند مسائل واقعی را بشناسند و پروژه‌های مشترک تعریف کنند.

محمدی با اشاره به برنامه‌ریزی برای استقرار ۵۰۰ شرکت دانش‌بنیان در این پژوهشگاه ظرف ۵ سال آینده، یادآور شد: پژوهشگاه در حال حاضر به پردیس علم و فناوری تبدیل شده و در همکاری با پارک علم و فناوری شریف فعالیت می‌کند که امیدوارم این همکاری زمینه‌ساز تبدیل به پارک علم و فناوری شود.

وی با اشاره به شرایط پذیرش شرکت‌ها تصریح کرد: شرط ورود هر شرکت به پژوهشگاه این است که سالانه حداقل یک پروژه فناورانه با اعضای هیات‌علمی پژوهشگاه تعریف کند. اگر این برنامه محقق شود، در پنج سال آینده دست‌کم ۵۰۰ پروژه مشترک میان صنعت و پژوهشگاه به اجرا درخواهد آمد. این روند باعث می‌شود دانشجویانی که در کنار شرکت‌ها فعالیت می‌کنند، پس از فارغ‌التحصیلی به‌صورت طبیعی در همان شرکت‌ها جذب بازار کار شوند.

وی تأکید کرد: این رویکرد سبب می‌شود جوانان ما امیدوار شوند و تمایلی به مهاجرت نداشته باشند. در حال حاضر نیز بسیاری از فارغ‌التحصیلان حوزه زیست‌فناوری در داخل کشور مشغول به کار هستند و آمارها نشان می‌دهد علاقه به ماندن و فعالیت در این حوزه در حال افزایش است.

محمدی ادامه داد: وقتی پژوهشگاه‌ها به فناوری دست پیدا می‌کنند، نباید تصور کنند که باید صفر تا صد تولید را خودشان انجام دهند. باید با نگاه ملی و گروهی از ظرفیت‌های خالی در دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و صنایع کشور استفاده شود تا فناوری‌ها سریع‌تر و با هزینه کمتر به مرحله صنعتی‌سازی برسند.

از تولید واکسن کرونا تا کیت‌های دامپزشکی

وی افزود: در جریان همه‌گیری کرونا نیز تجربه شد که تولید کامل یک واکسن از صفر تا صد توسط یک نهاد ممکن نیست. تولید باید به‌صورت مرحله‌ای و در قالب همکاری میان بخش‌های مختلف پیش برود؛ برای مثال، اگر پژوهشگاهی توانایی رساندن فناوری تا سطح آمادگی فناوری (TRL) هفت را دارد، می‌تواند از ظرفیت‌های دیگر مؤسسات مانند انستیتو پاستور یا مؤسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی برای رساندن فناوری تا سطح ۹ و ورود به بازار استفاده کند. کشور ما منابع مالی نامحدود ندارد و ایجاد زیرساخت‌های جداگانه برای هر فناوری مقرون‌به‌صرفه نیست. بنابراین باید از زیرساخت‌های موجود حداکثر بهره‌برداری را کرد تا با کمترین هزینه، بیشترین بازدهی حاصل شود.

محمدی با اشاره به تجربه همکاری با سازمان دامپزشکی توضیح داد: اخیراً پژوهشگاه موفق به تولید «کیت‌های دامپزشکی» شده است. برای تولید صنعتی این کیت‌ها، بررسی کردیم و متوجه شدیم مؤسسه رازی زیرساخت لازم را در اختیار دارد. بنابراین پیشنهاد شد که عضو هیات‌علمی پژوهشگاه که پیش‌تر در مؤسسه رازی فعالیت می‌کرده، فناوری را به آنجا منتقل کند تا تولید صنعتی با استفاده از زیرساخت‌های موجود انجام شود.

وی افزود: این رویکرد به نفع جامعه است، زیرا هر دو مجموعه در خدمت مردم قرار می‌گیرند و از ظرفیت‌های یکدیگر بهره می‌برند. اگر نگاه ملی داشته باشیم، نباید اصرار کنیم که فناوری فقط به نام یک نهاد ثبت شود. هدف، خدمت به کشور و بهره‌مندی مردم از نتایج آن است. در چنین همکاری‌هایی حتی امکان صادرات فناوری و محصولات به کشورهای دیگر نیز فراهم می‌شود و این موضوع می‌تواند منافع اقتصادی و علمی فراوانی به همراه داشته باشد.

محمدی تصریح کرد: لازم است بخش خصوصی را به‌عنوان یک «فرصت» ببینیم نه «تهدید». بخش خصوصی می‌تواند در پیشرفت علم و فناوری کشور نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد، مشروط بر اینکه مسیر برای مشارکتش باز باشد. در پژوهشگاه هر شرکت خصوصی که برای همکاری مراجعه کند، با آغوش باز پذیرفته می‌شود و از آن حمایت می‌کنیم تا سرمایه‌گذاری و اشتغال‌زایی در کشور افزایش یابد.

وی افزود: اگر تمام دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها چنین نگاهی داشته باشند، مطمئناً علم و فناوری کشور رشد چشمگیری خواهد داشت، سهم بخش خصوصی در تولید فناوری افزایش می‌یابد، اشتغال دانش‌آموختگان بیشتر می‌شود و پروژه‌های علمی نیز به سمت رفع نیازهای واقعی جامعه و صنعت هدایت خواهند شد.

محمدی خاطرنشان کرد: در سال گذشته پروژه‌های مختلفی در زمینه تولید داروهای نوترکیب، فرآورده‌های مرتبط با عسل و واکسن روتاویروس آغاز شده و خوشبختانه پیشرفت قابل توجهی داشته است. هنگامی که پژوهشگاه‌ها به شرکت‌های دانش‌بنیان اعتماد می‌کنند و محیط لازم برای فعالیت آن‌ها را فراهم می‌آورند، آن شرکت‌ها با اطمینان خاطر به توسعه فناوری می‌پردازند و این همکاری، خودبه‌خود زیست‌بوم علم و فناوری و تعامل دانشگاه و صنعت را در کشور تقویت می‌کند.

انتهای پیام