شب یلدا که در گویش محلی خراسان جنوبی به «شو چِله» معروف است، جایگاه ویژهای در میان مردم این دیار دارد و هر سال با سادگی، صمیمیت و حفظ سنتهای دیرینه برگزار میشود. این شب در ذهن بسیاری از خانوادهها با خاطرات گرم دورهمی، قصهگویی بزرگترها و خوراکیهای محلی گره خورده است.
در سالهای گذشته، بسیاری از خانوادهها برای تأمین گوشت مصرفی خود اقدام به پروار کردن گوسفند میکردند و یکی از این گوسفندان بهطور خاص برای شب چله نگه داشته میشد، اما امروزه بهدلیل افزایش هزینهها، این رسم کمتر دیده میشود و خانوادهها ترجیح میدهند گوشت خریداریشده را برای مصرف تدریجی ذخیره کنند.
با وجود کمرنگ شدن برخی رسمها، یاد غذاهای سنتی شب چله همچنان در میان مردم زنده است؛ قورمههای داغی که در دیگهای چدنی آماده میشد و نانهای محلی که در روغن داغ چرب میشدند، هنوز هم در خاطره سالمندان این دیار جای دارد.
در مناطقی مانند شهرستان قاین، شو چله همواره با شکوه خاصی برگزار میشده و خانوادهها از ماهها پیش میوههایی همچون انار، انگور، خربزه و هندوانه را در خانههای قدیمی و مکانهای سرد نگهداری میکردند تا در این شب در کنار خانواده و اقوام مصرف کنند.
میوههای شب چله در خراسان جنوبی تنها جنبه خوراکی نداشته و همواره نمادی از برکت و سلامت بودهاند. مردم منطقه بر این باورند که خوردن هندوانه در شو چله، انسان را از گرمای چله تابستان در امان نگه میدارد.
دیدار از بزرگان فامیل یکی از مهمترین جلوههای اجتماعی شو چله است. کوچکترها به همراه خانواده خود به خانه پدربزرگها و مادربزرگها میروند و این شب را در کنار آنان سپری میکنند؛ رسمی که هنوز هم در بسیاری از خانوادهها پابرجاست.
استقبال از مهمانان با دود کردن اسپند و عطر گل محمدی، حالوهوای خاصی به خانهها میبخشد. مادربزرگ خانواده با چرخاندن اسپند و ذکر صلوات، نمادی از دعا برای رفع بلا و گرفتاری را زنده نگه میدارد.قصهگویی مادربزرگها یا همان «اوسونهخوانی»، بخش مهمی از شبنشینیهای شو چله است؛ قصههایی که از گذشتههای دور به یادگار مانده و نسل به نسل منتقل شدهاند.
در کنار قصهگویی، خواندن شاهنامه فردوسی و گرفتن فال حافظ توسط پدربزرگها از دیگر آیینهای رایج این شب به شمار میرود و پیوند مردم این دیار با ادبیات کهن ایرانی را یادآوری میکند.
بازیهای دستهجمعی مانند گل یا پوچ، چیستان، معما و اسمفامیل، فضای شاد شب چله را تکمیل میکند و باعث میشود بلندترین شب سال برای کودکان و نوجوانان دلنشینتر سپری شود.
در گذشته، کرسی زغالی نقش مهمی در شبنشینیهای شو چله داشت و خانوادهها گرد آن جمع میشدند. بر روی مجمع کرسی، انواع میوههای خشکشده محلی مانند عناب، سنجد، توت خشک و برگههای زردآلو و هلو چیده میشد.
یکی از آیینهای شاخص شو چله در خراسان جنوبی، بهویژه در شهرستان قاینات، مراسم «کفزنی» است که هنوز هم در برخی خانوادهها برگزار میشود و جلوهای از شادی جمعی را به نمایش میگذارد.
کف، نوعی شیرینی محلی است که از جوشاندن ریشه گیاه چوبک تهیه میشود و پس از گرفتن تلخی، در ظرفهای بزرگ سفالی ریخته و با دستهگز هم زده میشود تا به صورت کف درآید.
این کار معمولاً در هوای سرد و با آهنگی خاص انجام میشود و پس از آماده شدن، شیره انگور یا شکر به آن افزوده شده و با مغز گردو، بادام و پسته تزیین میشود.
پیش از شیرین شدن کف، گاهی برای شوخی و ایجاد نشاط، مقداری از آن به سر و صورت یکدیگر مالیده میشود و خنده و شادی جمع را فرا میگیرد. در شبهای برفی نیز ریختن مقداری کف روی برف برای شگون انجام میشود.
بردن هدیه برای عروس که در اصطلاح محلی «شو چلهگی» نام دارد، از دیگر رسوم شو چله در خراسان جنوبی است. خانواده داماد با سینیهای میوه، شیرینی و لباس نو به خانه عروس میروند.
این مراسم فرصتی برای دیدار خانوادهها و تقویت پیوندهای فامیلی است و نویدبخش آغاز زندگی مشترکی گرم برای زوجهای جوان به شمار میرود.
شو چله در خراسان جنوبی بیش از هر چیز، بهانهای برای صلهرحم و فراموش نکردن بزرگان فامیل است؛ شبی که فاصلهها کوتاهتر و دلها به هم نزدیکتر میشود.سادگی در برگزاری آیینهای شب چله، نشاندهنده نگاه فرهنگی مردم این استان به این مناسبت است؛ نگاهی که بر محور خانواده و همدلی استوار است.
ثبت آیین شب چله بهعنوان میراث فرهنگی ناملموس، نشان از ارزش تاریخی و اجتماعی این رسم کهن دارد و اهمیت پاسداشت آن را دوچندان میکند.
شو چله در خراسان جنوبی همچنان زنده است؛ شبی که با وجود گذر زمان و تغییر سبک زندگی، هنوز هم با گرمای خانواده، احترام به سنتها و امید به روشنایی روزهای پیش رو معنا پیدا میکند.
نظرات