ماهی‌ها راه خلیج فارس را گم کرده‌اند یا کوچ کرده‌اند؟ در دماغه جاسک و در نقطه‌ای که خلیج فارس و دریای عمان به هم می‌پیوندند، دیگر ماهی‌ها به سوی خلیج فارس شیرجه نمی‌زنند و راه اقیانوس هند را در پیش می‌گیرند، اما چرا؟

پاسخ آن آسان است و دردناک. زندگی در خلیج فارس برایشان سخت شده است. غذایشان کم شده، جایشان تنگ شده و نمی‌توانند نفس بکشند. دیگر آکواریوم خلیج فارس پر از ماهی‌های رنگی‌ نیست و باید تنها در نقطه‌ای خاص به دنبال‌شان بگردی. دلفین‌های جزیره هنگام دیگر کمتر شیرجه می‌زنند، کمتر می‌رقصند و کمتر بازی می‌کنند. بچه لاک‌پشت‌ها نیز راه خلیج فارس را گم کرده‌اند.

عده‌ای تابلوی "منطقه ورود ممنوع، محل زندگی آبزیان خلیج فارس است" را کنده‌اند و حالا می‌خواهند دریا را هم تغییرکاربری دهند. همه کاری در خلیج فارس می‌کنند، فاضلاب می‌ریزند، زباله رها می‌کنند، نفت و گاز می‌برند و پسابش را جا می‌گذارند. با کشتی‌هایشان در دریا حرکت می‌کنند و علاوه بر ایجاد آلودگی صوتی، گونه‌های مهاجم را به جان آبزیان می‌اندازند.

سنگ خلیج‌فارس را به سینه می‌زنیم و در برنامه تلویزیونی " خلیج فارس، خلیج همیشگی فارس" را صدا می‌زنیم و برای آن بزرگداشت می‌گیریم و به کودک خردسال‌مان انشاء با موضوع خلیج فارس می‌دهیم تا بگوید:" خانه ما در جزیره کیش است. جزیره کیش در خلیج فارس قرار دارد. خلیج فارس میراث ما ایرانی‌هاست. من نمی‌دانم میراث یعنی چه؟ ولی فکر می‌کنم یک چیز خیلی گران باشد. من خلیج فارس و ایران و مادرم را دوست دارم. پدرم را که ملوان نیز است را دوست دارم."

اما یادمان رفته و یا نمی‌خواهیم به یاد آوریم خلیج فارس محل تخلیه فاضلاب و آب توازن کشتی‌ها نیست، بلکه شهر زندگی آبزیان است. کشندهای قرمز ماهی‌ها را خفه کردند و گونه‌های مهاجم غذای میگوها را خوردند اما هیچ کس نگفت که تخلیه آب توازن در خلیج فارس از علت‌های مرگ ماهیان بوده است.

اما آب توازن چه ترکیباتی دارد که این همه برای خلیج فارس دردسرساز شده است؟ آب توازن، آبی است که با مواد معلق موجود در آن برای حفظ تعادل کشتی توسط مجرای آبگیری که در کناره و ته کشتی قرار دارد جابه‌جا می‌شود و در بندر بعدی و در هنگام بارگیری تخلیه می‌شود.

هزاران سال پیش، انسان‌ها برای حفظ تعادل کشتی‌هایشان از جامداتی همچون سنگ و چوب استفاده می‌کردند و نمی‌دانستند که با حمل این مواد چه خدمت بزرگی به حفظ محیط زیست دریا و سلامت انسان‌ها می‌کنند و پیشرفت تکنولوژی در قرن‌های بعد موجب تخریب دریاها و موجودات آبزی خواهد شد.

به گفته محققان محیط زیست، انتقال گونه‌های آبزی و دیگر ارگانیسم‌ها همراه با آب توازن موجب تکثیر و تجمع جلبک‌ها و از جمله کشندهای قرمز به خصوص در فصل تابستان می‌شود و سبب می‌شود ماهی‌ها با کمبود اکسیژن از بین بروند و علاوه بر آن با انتقال بیماری‌ها موجب به خطر انداختن سلامت انسان‌ها شود بنابراین اثرات آن جبران‌ناپذیر خواهد بود.

براساس اعلام سازمان بنادر، سالانه حدود 4 میلیارد تن آب توازن توسط کشتی‌ها جابه‌جا می‌شود و روزانه دست کم 3000 تا 4000 گونه از موجودات زنده از محلی به محل دیگر انتقال می‌یابد. هر کشتی بسته به نوع، هدف و اندازه توانایی حمل آب توازن تا 130 هزار تن را داراست که در این میان حدود 7000 گونه مهاجم آبزی قادر به جابه‌جایی به کمک آب توازن هستند.

با این شرایط حالا باید چه کرد؟ کارشناسان معتقدند بهترین راه برای جلوگیری از انتشار آلودگی آب تعادل، ضدعفونی آن قبل از تخلیه آن است و یا این‌که می‌توان آب تعادل را در آب‌های آزاد که نسبت به آب‌های ساحلی از ارگانیست‌های کمتری برخوردارند تخلیه و پر کرد.

سعید تمدنی، رئیس بخش بیوتکنولوژی و ژنتیک آبزیان پژوهشکده اکولوژی خلیج فارس و دریای عمان در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، توضیح داد:‌ متاسفانه بخشی از آلودگی‌های آب حاشیه بندرعباس ناشی از فعالیت کشتی‌ها و نفتکش‌هایی است که آب توازن خود را در تنگه هرمز خالی می‌کنند و آلودگی‌ها را به حاشیه بندرعباس سرازیر می‌کنند. معمولا کشتی‌ها، مواد آلی و میکرو ارگانیسم‌هایی را که گاها برای منطقه خلیج فارس خطرناک هستند، ناخواسته با آب توازن خود به آب های خلیج فارس می‌آورند و در این منطقه تخلیه می‌کنند.

وی یادآور شد: آب توازن همراه کشتی جابه‌جا شده و سپس در بندر بعدی که کشتی اقدام به بارگیری بیشتر می‌کند، تخلیه می‌شود. اگر یک کشتی از تعدادی بندر، کالا دریافت کرده یا به آنها تحویل دهد، مقداری از آب توازن را از هر بندری برداشته یا مقداری از آن را در هر بندر تخلیه می‌کند، در این شرایط، آب توازن کشتی مخلوطی از آب‌های بنادر مختلف خواهد بود.

این کارشناس ژنتیک و بیوتکنولوژی آبزیان با اشاره به مخاطرات آلایندگی آب توازن برای زیست دریایی خلیج فارس تصریح کرد:‌ آلودگی آب توازن موجب تجمع و تکثیر ریزجلبک‌ها از جمله ریز جلبک‌های مضر عامل کشند قرمز به خصوص در فصل تابستان می‌شود و ماهی‌ها و میگوها به علت کمبود اکسیژن از بین می‌روند. نخستین بار جلبک کشند قرمز در حدود سال‌های 88 تا 89 در خلیج فارس مشاهده شد که علت آن نیز کشتی‌هایی تجاری و نفتکش‌هایی بود که با آب توازن خود ریزجلبک‌های مضر را در نزدیکی‌های هرمزگان تخلیه می‌کردند.

وی اظهار کرد: کاهش تولیدات شیلاتی، تاثیر بر آبزی پروری به ویژه از طریق شکوفایی غیرقابل مهار جلبکی، اثرات فیزیکی بر زیرساخت‌های ساحلی بویژه به دلیل استقرار یا فعالیت گونه‌های مهاجم، تاثیر سوء بر صنعت توریسم از طریق تخریب سواحل، اثرات ثانویه ناشی از کاهش تنوع زیستی و اثرات اکولوژیک، افزایش هزینه مقابله با مشکلات از تاثیرات سوء انتقال آبزیان مهاجم به سایر مناطق دنیاست.

تمدنی ادامه داد: از آنجا که آب تخلیه شده از مخازن آب توازن معمولا حاوی ترکیبات و ارگانیسم‌های متنوعی از گیاهان، جانوران و باکتری‌هاست، بالطبع می‌تواند موجب انتقال بسیاری از جمعیت‌های آبزی و پاتوژن‌های وابسته به آنها بین نقاطی شود که به طور معمول، توسط موانع طبیعی و یا مصنوعی از یکدیگر جدا شده و دور از هم واقع شده‌اند. اغلب این ارگانیسم‌ها غیربومی هستند که در صورت بازماندگی در محیط جدید قابلیت بالایی جهت تبدیل به گونه‌های مهاجم را خواهند داشت.

وی اضافه کرد: گونه‌های مهاجم به موجودی (اعم از گیاه یا جانور) اطلاق می‌شود که غالبا غیربومی بوده و اثرات سوء اقتصادی، محیطی و یا اکولوژیکی بر محیط زیست جدید وارد می‌کند و این اثرات بستگی کامل به منشاء ارگانیسم و نقطه دارد. در واقع گونه‌های مهاجم با ورود به اکوسیستم منطقه و تغییر ساختار شبکه غذایی، باعث کاهش تنوع زیستی شده و در نهایت سبب تغییرات اساسی در ذخایر ژنی منطقه می‌شود. با ایجاد این تغییرات در اکوسیستم، اقتصاد مناطق ساحلی که عمدتا وابسته به صید و صیادی است به طور محسوسی کاهش می‌یابد.

تمدنی با اشاره به روش‌های فرآوری آب توازن، خاطرنشان کرد: امروزه به سه روش مکانیکی، فیزیکی و شیمیایی می‌توان آب توازن را فرآوری کرد. در روش مکانیکی فیلتراسیون، جداسازی، سرریز، رقیق سازی، رسوب دهی، شناورسازی، تعویض آب در آب‌های آزاد اقیانوسی صورت می‌گیرد و در روش‌های فیزیکی فرآوری حرارتی، برودتی، تشعشع ماوراء بنفش، در روش الکتریکی، کاربرد میدان مغناطیسی و در روش‌های شیمیایی از اکسید کننده‌های قوی همچون ترکیبات کلر، برم، ازن، پراکسید هیدروژن و مونوکلروآمین و از رنگ‌های ضد جلبک برای پوشش‌دهی دیواره داخلی مخازن و بکارگیری ضدعفونی کننده‌های آلی استفاده می‌شود. از این روش‌ها به تنهایی و یا در ترکیب با یکدیگر می‌توان بهره گرفت.

این پژوهشگر زیست دریا پیشنهاد کرد، برای پیشگیری از آلوده شدن آب خلیج فارس، کارگروهی در شیلات استان تشکیل شود و انواع آلودگی‌های خلیج فارس شامل آلودگی‌های صنعتی، انسانی و اکولوژیک و راهکارهای ردیابی و مبارزه با آلودگی‌ها مورد ارزیابی قرار گیرد، زیرا جای چنین کارگروهی در اداره کل شیلات خالی است.

وی تصریح کرد: استان با آلودگی‌های صنعتی، انسانی و اکولوژیک درگیر است و بارها محیط زیست استان اعلام کرده که آلودگی و بار میکروبی پساب‌های بندرعباس در هنگام ورود به خلیج فارس بالاست.

این پژوهشگر توصیه کرد؛در ازای خدماتی که استان به عنوان قطب اقتصاد کشور ارائه می‌دهد باید از محل درآمدهای بندری، پالایشگاهی و صنعتی استان صرف اصلاح زیرساخت‌های استان به ویژه امور محیط زیست از جمله مدیریت پساب‌ها و دیگر آلودگی‌ها و بهداشت عمومی در منطقه خلیج فارس شود. متاسفانه در حال حاضر چنین اقدامی صورت نمی‌گیرد.

حواس‌مان باشد ممکن است چه زود دیر شود و آلودگی‌های خلیج فارس به حدی برسند که نشود برای آن کاری کرد و آن را نجات داد.

گفت‌وگو از: شیما عباس‌زاده، خبرنگار ایسنا

انتهای پیام