ملایر با اقلیم معتدل کوهستانی، تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد، بهترین بستر را برای رویش زعفران فراهم کرده است. گیاهی کم‌آب‌بر اما پرارزش که هر رشته‌ی سرخش حاصل صبر، عشق و دستان خسته‌ی کشاورزان است.

محصولی طلایی که از دل خاکی سبک و آفتابی تابان سر برمی‌آورد و عطر و رنگش، نشان اصالت و تلاش مردمان این خطه است. زعفران ملایر نه‌تنها به‌واسطه اقلیم خاص و خاک حاصل‌خیز منطقه، بلکه به همت و دانش کشاورزان و کارآفرینانی جوان، جایگاهی ویژه در میان تولیدکنندگان زعفران کشور یافته است.

بر اساس آمار جهاد کشاورزی، هم‌اکنون ۱۴۶ هکتار از اراضی شهرستان ملایر زیر کشت زعفران قرار دارد و با میانگین برداشت پنج کیلوگرم در هر هکتار، پیش‌بینی می‌شود امسال حدود ۷۰۰ کیلوگرم زعفران از مزارع این شهرستان برداشت شود؛ رقمی که نسبت به سال گذشته رشد ۲۵ درصدی را نشان می‌دهد.

با وجود این پیشرفت‌ها، نبود صنایع تبدیلی، مراکز توزیع پیاز و ضعف در برندسازی از جمله چالش‌هایی است که فعالان این حوزه همچنان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. 

افسانه بابارئیسی، بانوی کارآفرین ملایری، از سال ۱۳۹۸ فعالیت خود را در زمینه کشت و پرورش زعفران در ملایر آغاز کرده است. وی فارغ‌التحصیل رشته مهندسی کشاورزی با گرایش گیاهان دارویی در مقطع کارشناسی ارشد از دانشگاه بوعلی سینا همدان است.

وی در گفت‌و گو با ایسنا، اظهار کرد: با توجه به رشته تحصیلی و علاقه‌ای که به کشاورزی داشتم، تصمیم گرفتم به‌صورت تخصصی در این زمینه فعالیت کنم.

به گفته وی، خاک یکی از فاکتورهای مهم برای کشت زعفران است. یکی از مهم‌ترین خصوصیات خاک مناسب برای زعفران، بافت سبک و زهکشی مناسب است که از تجمع آب در خاک جلوگیری کرده و از پوسیدگی و آسیب به پیاز محافظت می‌کند. ترکیبی از شن، ماسه و مقدار کمی رس، بهترین نوع خاک برای زعفران محسوب می‌شود.

تأثیر آب و هوای ملایر بر عطر و طعم زعفران 

بابارئیسی درباره اقلیم ملایر نیز گفت: آب‌وهوای ملایر معتدل کوهستانی است؛ تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های سرد آن تأثیر مستقیمی بر عطر، طعم و رنگ زعفران گذاشته و باعث افزایش ارزش تجاری این محصول شده است. 

وی درباره زمان‌بندی کشت و برداشت زعفران، بیان کرد: دوره کشت معمولاً از اواخر تیر تا مهر ادامه دارد؛ در این بازه زمانی خاک دارای کمترین میزان رطوبت است و پیاز زعفران در خواب کامل به سر می‌برد. زمان برداشت نیز در اقلیم ملایر از اوایل آبان تا نیمه آذرماه است.

بابارئیسی میانگین برداشت زعفران در این منطقه را حدود چهار تا ۶ کیلوگرم در هر هکتار دانست و افزود: در شرایط کشت اصولی و مدیریت صحیح و تغذیه مناسب، این میزان می‌تواند تا ۱۵ کیلوگرم در هکتار افزایش یابد.

وی با اشاره به چالش‌های موجود، افزود: در دسترس بودن آب یکی از چالش‌هایی است که عملکرد زعفران را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ هرچند زعفران به خشکی مقاوم است، اما خشکسالی‌های پیاپی و بهره‌برداری بیش از حد از آب‌های زیرزمینی منابع را کاهش داده و عملکرد را تا ۲۰ درصد پایین آورده است. 

به گفته این کشاورز، متأسفانه برخی کشاورزان بدون انجام آنالیز خاک اقدام به کوددهی بی‌رویه می‌کنند که این امر می‌تواند باعث تجمع املاح و بروز مشکلاتی در رشد زعفران شود.

بابارئیسی تصریح کرد: اکثر مزارع زعفران به روش غرق‌آبی آبیاری می‌شوند و برداشت نیز به‌صورت دستی و با نیروی کار انسانی انجام می‌پذیرد.

وی درباره هزینه‌های کشت زعفران، گفت: به‌طور کلی هزینه کاشت شامل آماده‌سازی زمین، خرید پیاز و نگهداری مزرعه است و مقدار زعفران برداشت‌شده بستگی مستقیمی به میزان پیاز کاشته‌شده دارد. 

این بانوی کارآفرین ملایری سرمایه اصلی این محصول را پیاز زعفران دانست که هر سال تکثیر شده و تا ۶ برابر افزایش می‌یابد؛ بنابراین علاوه بر برداشت کلاله زعفران، خود پیاز نیز سوددهی چشم‌گیری دارد.

وی ادامه داد: با توجه به ارگانیک بودن مزرعه، با چند شرکت فعال در زمینه طب سنتی همکاری دارم که محصول را به‌صورت عمده خریداری و در فرآورده‌های دارویی و بهداشتی استفاده می‌کنند. 

بابارئیسی برای صادرات زعفران نیز برنامه هایی دارد تا بدون واسطه، زعفران ملایر را به کشورهای خریدار صادر کند.

به گفته وی، بازار فروش زعفران همواره پررونق است و با شناختی که از بازار و عوامل فروش دارد، می‌تواند زعفران ملایر را با بالاترین قیمت به بازار عرضه کند. 

نبود برندسازی و مرکز توزیع پیاز رعفران؛ چالش‌های مهم پیش روی زعفران کاران 

بابارئیسی تاکید کرد: متأسفانه هنوز روی برند و بسته‌بندی زعفران به‌صورت جدی اقدامی انجام نشده و اغلب محصول به‌صورت فله به شرکت‌ها یا به‌صورت محدود برای مصرف خانگی فروخته می‌شود.

وی مهم‌ترین مشکل در منطقه ملایر را نبود مرکز توزیع پیاز زعفران دانست و گفت: کشاورزان مجبورند پیاز را از شهرهایی مانند مشهد خریداری کنند که فاصله زیاد موجب آسیب‌دیدگی و آلودگی پیاز می‌شود.

بابارئیسی به ضرورت ایجاد مرکزی برای توزیع پیاز زعفران متناسب با اقلیم ملایر اشاره و خاطرنشان کرد: فرآوری و خشک‌کردن زعفران نیز در حال حاضر به‌صورت سنتی انجام می‌شود که این امر از ارزش اقتصادی محصول می‌کاهد. 

وی با بیان اینکه دولت می‌تواند با فراهم‌کردن زیرساخت‌های حمایتی، نقش مؤثری در توسعه کشت زعفران ایفا کند، افزود: با توجه به اینکه هزینه اولیه برای کشت و پرورش زعفران برای بسیاری از کشاورزان بالاست، دولت باید با اعطای تسهیلات از آنان حمایت و آن‌ها را به کشت زعفران ترغیب کند. 

ایجاد نهاد خرید تضمینی زعفران، انگیزه کشاورزان را افزایش می‌دهد 

به گفته این کشاورز، ایجاد نهاد خرید تضمینی زعفران زیر نظر جهاد کشاورزی می‌تواند انگیزه کشاورزان را افزایش دهد.

بابارئیسی آینده کشت زعفران در ملایر را بسیار روشن دانست و گفت: اقلیم ملایر باعث تشکیل حداکثر مواد مؤثره در این گیاه می‌شود؛ با برگزاری کلاس‌های آموزشی و جشنواره‌های تخصصی، می‌توان کشاورزان جوان را به این کشت کم‌آب و پرسود علاقه‌مند کرد، چراکه بسیاری از کشاورزان هنوز از مزیت‌های این محصول آگاهی کافی ندارند.

در حال حاضر این کارآفرین ملایری، حدود پنج نفر را برای چیدن گل زعفران و ۶ نفر را در بخش پاک‌کردن و جداسازی کلاله‌ها از گلبرگ و پرچم به کار گرفته است.

بابارئیسی یادآور شد: زعفران ملایر با توجه به اقلیم خاص منطقه، از نظر رنگ، طعم و عطر کیفیت بسیار بالایی دارد و می‌تواند نقش مهمی در افزایش بازارپسندی و صادرات این محصول ایفا کند.

اصل کشت زعفران در دامنه های زاگرس بوده است 

رضا یعقوبی، از کشاورزان باسابقه و موفق شهرستان ملایر که از سال ۱۳۸۶ به‌صورت تخصصی در زمینه کشت زعفران فعالیت می‌کند، به ایسنا گفت: بصورت تجربی کشت زعفران را یاد گرفتم و تاکنون حدود سه هکتار زمین زیر کشت زعفران داریم.

یعقوبی با بیان اینکه از هر هزار مترمربع زمین، حدود یک کیلو و نیم زعفران خشک برداشت می‌کنیم، افزود: در حال حاضر برای ۱۵ نفر به‌صورت مستقیم اشتغال‌زایی کرده‌ایم که در فصل برداشت، زعفران‌ها را جمع‌آوری می‌کنند. همچنین ۱۵ خانواده دیگر در منزل، کار پاک‌کردن و بسته‌بندی زعفران را بر عهده دارند.

این کشاورز با تأکید بر قدمت و اصالت کشت زعفران در منطقه، گفت: اصل کشت زعفران در دامنه‌های زاگرس بوده است و شهرستان ملایر یکی از مناطقی است که باکیفیت‌ترین زعفران‌های دنیا در آن کشت می‌شود.

وی درباره شرایط اقلیمی و خاک ملایر اظهار کرد: آب‌وهوا و خاک ملایر برای برداشت زعفران بسیار مناسب است و حتی از خاک‌های شور نیز می‌توان زعفران برداشت کرد. 

یعقوبی با بیان اینکه این گیاه از نظر درآمد و سوددهی، نسبت به سایر محصولات کشاورزی صرفه اقتصادی بالاتری دارد چرا که محصولی کم‌آب‌بر است و نیاز چندانی به آبیاری مداوم ندارد، درباره ویژگی‌های زیستی این گیاه تصریح کرد: زعفران دو نوع خواب دارد؛ خواب حقیقی و خواب دروغی. پیاز زعفران باید خواب تابستانی خود را طی کند و از اردیبهشت تا اوایل شهریور که از خواب حقیقی بیدار می‌شود، نباید آبیاری شود. 

به گفته وی، زعفران در سال اول کشت، بازدهی چندانی ندارد اما از سال سوم تا دهم بازدهی بسیار خوبی دارد و به‌طور میانگین از هر هکتار ۱۰ کیلوگرم زعفران می‌توان برداشت کرد.

یعقوبی درباره وضعیت بازار، اظهار کرد: در حال حاضر هر کیلو زعفران به قیمت ۲۰۰ میلیون تومان و هر گرم به قیمت ۲۵۰ هزار تومان به فروش می‌رسد.

وی علاوه بر تولید زعفران، تولیدکننده پیاز زعفران نیز هست و علاوه بر تأمین نیاز شهرستان، پیاز زعفران را به استان‌های هم‌جوار نیز عرضه می‌ کند.

ضرورت تشکیل تعاونی زعفران کاران

یعقوبی در بخش دیگری از سخنان خود به نبود حمایت‌های دولتی اشاره کرد و گفت: متأسفانه دولت یا جهاد کشاورزی حمایتی در زمینه تأمین کود مناسب برای زعفران‌کاران ندارد و ما خودمان کود مورد نیاز را تهیه می‌کنیم.

وی از نبود برند ملی برای زعفران ملایر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات یاد کرد و افزود: زعفران ملایر هنوز برندسازی نشده است. ثبت یک برند پروسه‌ای طولانی و پرهزینه برای تولیدکنندگان دارد. 

یعقوبی پیشنهاد کرد زعفران‌کاران ملایر باید با همکاری یکدیگر تعاونی مشترک تشکیل دهند تا با حمایت دولت، این تعاونی بتواند مشکلات موجود را برطرف کند.

این کشاورز در پایان با تأکید بر اهمیت حمایت و هم‌افزایی کشاورزان، افزود: اگر کشاورزان و تولیدکنندگان با هم متحد شوند و حمایت‌های لازم از سوی دولت و جهاد کشاورزی انجام گیرد، زعفران ملایر می‌تواند به یکی از برندهای جهانی زعفران تبدیل شود.

افزایش ۲۵ درصدی برداشت زعفران نسبت به سال گذشته 

به گفته مدیر جهادکشاورزی ملایر با گسترش سطح زیرکشت زعفران در شهرستان ملایر، میزان برداشت این محصول در سال جاری نسبت به سال زراعی گذشته ۲۵ درصد رشد داشته است.

علیرضا زنگنه در گفت وگو با خبرنگار ایسنا تاکید کرد: زعفران به عنوان یکی از محصولات کم‌آب‌بر، در سال‌های اخیر بر اساس الگوی کشت مورد توجه کشاورزان قرار گرفته و توسعه کاشت آن به شکل مستمر ادامه دارد.

زنگنه با بیان اینکه ۱۴۶ هکتار از اراضی این شهرستان زیر کشت زعفران است، مطرح کرد: میانگین برداشت زعفران در هر هکتار پنج کیلوگرم است.

پیش بینی برداشت ۷۰۰ کیلوگرم زعفران از مزارع ملایر 

وی پیش بینی کرد امسال حدود ۷۰۰ کیلوگرم زعفران از مزارع ملایر برداشت خواهد شد که نسبت به پارسال رشدی معادل ۲۵ درصد را نشان می‌دهد.

به گفته زنگنه، شهرستان ملایر در حال حاضر رتبه نخست استان همدان را از نظر سطح زیرکشت و میزان تولید زعفران در اختیار دارد و حدود ۴۰ درصد کل زعفران تولیدی استان در این شهرستان برداشت می‌شود.

مدیر جهاد کشاورزی ملایر با اشاره به استقبال کشاورزان از کشت این محصول، تصریح کرد: شرایط اقلیمی مطلوب، نیاز کم به آب و ارزش اقتصادی بالای زعفران، باعث شده این گیاه دارویی به یکی از گزینه‌های اصلی در کشت‌های جایگزین تبدیل شود. 

زنگنه افزود: بر همین اساس، کشت گیاهان دارویی و روغنی در تناوب با غلات در حال اجراست و اکنون بیش از ۱۴۵ هکتار از اراضی شهرستان به این نوع محصولات اختصاص دارد.

به گفته وی، علاوه بر زعفران، گیاهانی همچون گل محمدی نیز در راستای اصلاح الگوی کشت در حال توسعه هستند و ملایر از نظر سطح زیرکشت و تولید این گیاه نیز در جایگاه نخست استان قرار دارد.

مدیر جهاد کشاورزی ملایر در بخش دیگری از سخنان خود به کیفیت بالای زعفران ملایر اشاره کرد و گفت: از نظر رنگ و طعم، زعفران تولیدی این شهرستان در زمره بهترین انواع کشور است. 

نبود صنایع تبدیلی،؛ چالش اصلی پیش روی زعفران کاران 

زنگنه با بیان اینکه رفع موانع پیش‌روی زعفران‌کاران از برنامه‌های مهم جهاد کشاورزی ملایر است، نبود صنایع تبدیلی را یکی از چالش‌های اصلی این بخش دانست.

وی خاطرنشان کرد: با وجود افزایش تولید و صادرات زعفران به‌صورت فله‌ای، هنوز در زمینه بسته‌بندی و برندسازی این محصول کار جدی صورت نگرفته و توسعه صنایع تبدیلی می‌تواند ارزش افزوده بالایی برای زعفران‌کاران شهرستان ایجاد کند.

انتهای پیام